توجه دولت ایران به استفاده از انرژی های تجدیدپذیر به ویژه انرژی های بادی، خورشیدی و زمین گرمایی است و با پیشرفت های اخیر در زمینه انرژی زمین گرمایی، سرمایه گذاران زیادی در کشور به سرمایه گذاری در این نوع انرژی علاقه مند شده اند. مطالعات زمین گرمایی در ایران در سال 1354 با همکاری وزارت نیرو و شرکت ایتالیایی ENEL آغاز شد. مطالعات اولیه حاکی از پتانسیل تولید برق زمین گرمایی در چهار منطقه شمال ایران (به ترتیب خوی ماکو، سبلان، سهند و دماوند در استان های آذربایجان غربی، اردبیل، آذربایجان شرقی و تهران) بود. در حال حاضر، توسعه گرمایش زمین گرمایی با افزایش اکتشاف و رشد صنعت در کشور تسریع شده است. دماوند یک آتشفشان کواترنر با ارتفاع 5610 متر است. توده آتشفشانی (با حجمی در حدود 400 کیلومتر مکعب) یکی از بزرگ‌ترین توده‌های شناخته شده روی زمین است که از جریان‌های گدازه‌های برفکی و آندزیتی و رسوبات آتشفشانی بر روی چین‌های رانش‌های فعال در البرز مرکزی ایجاد شده است. اگرچه آخرین فعالیت ماگما در دماوند به 7300 سال قبل بازمی‌گردد، اما فعالیت‌های لرزه‌ای چشمه‌های آب گرم در کناره‌ها و انتشار دود و بخار – فومارول – در نزدیکی قله، شواهدی از فعالیت آن ارائه می‌دهد. بنابراین دماوند همچنان فعال و بالقوه خطرناک است. بررسی‌های اخیر نشان می‌دهد که آتشفشان دماوند به‌طور فعال در حال تغییر شکل است و در معرض ریزش‌های احتمالی بهمن، بهمن‌ها و گل‌ریزان است. در بهار و تابستان 2016، افزایش فعالیت و انتشار دود از قله و همچنین زمین لرزه هایی به بزرگی 2 تا 3 در نزدیکی کناره های آتشفشان رخ داد. شواهدی از فوران آتشفشانی در 1000 سال گذشته وجود ندارد. این آتشفشان مرکز ماگمایی با منشأ تکتونیکی و خروجی ماگما از یک منطقه انتقال گسترده از لیتوسفر است. مخروط فعلی (دماوند جوان) بیش از 600 کیلوگرم بر روی یک ساختمان فرسوده قدیمی تر و کوچکتر ساخته شده است. مشخصه فعالیت دماوند فوران فوران شعاعی جریان های آذرآواری آندزیتی شعاعی از دریچه های قله است. فعالیت محدود گدازه باعث تشکیل لایه های گدازه شد. دوره‌های نسبتاً کوتاهی از فعالیت‌های آتشفشانی با دوره‌های طولانی‌تر فرسایش پراکنده می‌شوند، زیرا مواد آتشفشانی به سیستم‌های زهکشی اطراف منتقل و پراکنده شده‌اند. رویدادهای فوران اپیزودیک این تعامل بین آتشفشان ها و فرسایش را نشان می دهد. حداقل یک فروپاشی در قله با یک بهمن بزرگ از مواد آتشفشانی در دامنه جنوبی مشهود است. شیب جنوبی از مخروط کوچکتری تشکیل شده است که در 600000 سال گذشته در بالای یک توده 1.78 میلیون ساله شکل گرفته است که قبلاً تصور می شد بقایای یک دهانه باشد. مطالعات پیمایش حرارتی در نواحی عمیق منطقه حفاری دماوند برای اندازه گیری تغییرات گرادیان حرارتی و جریان حرارتی (ناهنجاری) توسط تمجیدی و همکارانش در سازمان انرژی های نو در دهه 1970 انجام شد. برای این منظور 26 حلقه چاه کم عمق (83-120 متر) در منطقه حفر شد. بیشتر چاه ها در سازند شمشک و کمتر (4 حلقه چاه) در سازند کرج قرار داشتند. اندازه‌گیری‌های دما در این چاه‌ها، ناهنجاری‌هایی را در شیب دما و جریان گرمایی در منطقه دماوند، با جهت شمال غربی به جنوب شرقی و هماهنگی با رخنمون‌های آذرین در منطقه نشان داد. این ناهنجاری های حرارتی با فعالیت آتشفشانی منطقه سازگار است. نزدیکترین ناهنجاری گرادیان دما 0.6-0.7 درجه سانتیگراد در 10 متر و بیشترین ناهنجاری شار حرارتی 4-5 درجه سانتیگراد در مناطق ناندل و بجان در دامنه شمالی دماوند است. مرتبط ترین منطقه از نظر پتانسیل زمین گرمایی در دامنه های شمالی و شرقی کوه دماوند قرار دارد. کوه دماوند دارای چشمه های آب گرم معدنی است که شواهدی از گرمای آتشفشانی نسبتاً نزدیک به سطح زمین ارائه می دهد. چشمه‌های آب گرم، فومارول و سالواتارا در نزدیکی قله، گدازه داغی را نشان می‌دهند که هنوز در زیر آتشفشان قرار دارد و این نشان می‌دهد که دماوند یک آتشفشان فعال احتمالی است. مهمترین این چشمه های آب گرم در آبگرم لاریجانه و وادی هراز واقع شده اند.
* منتشر شده در روزنامه پیام ما. 1401/06/23
6565