دیدار بی دستاورد بی بی در اتاق بیضی؛ ترامپ، اسرائیل را مقابل ایران تنها گذاشت؟

رسول سلیمی: دیدار اخیر بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل با دونالد ترامپ رئیس جمهور ایالات متحده در کاخ سفید نقطه عطفی در روابط دوجانبه و سیاست منطقه ای خاورمیانه بود. این دیدار که دومین نشست این دو رهبر از زمان بازگشت ترامپ به قدرت در دی ۱۴۰۳ محسوب می شود در حالی برگزار شد که تنش ها در غزه بار دیگر بالا گرفته و مذاکرات غیرمستقیم آمریکا و ایران در عمان قرار است انجام شود. نتانیاهو که با چالش های داخلی و بین المللی متعددی روبه روست این سفر را فرصتی برای پیشبرد اهداف استراتژیک اسرائیل به ویژه در قبال ایران تلقی کرد.

دیدار نتانیاهو و ترامپ در حالی رخ داد که خاورمیانه درگیر تحولات سریع و پیچیده ای است. جنگ غزه که پس از حمله حماس در آنلاین ۱۴۰۲ آغاز شد با آتش بس شکننده ای که در اواخر ۱۴۰۳ با میانجی گری استیو ویتکاف فرستاده ویژه ترامپ برقرار شده بود بار دیگر با بمباران غزه توسط اسرائیل در هم شکسته است. واشنگتن پست نیز همان زمان گزارش داد که اسرائیل با ایجاد یک کریدور امنیتی جدید در غزه به دنبال فشار بر حماس برای پذیرش شرایط جدید آتش بس است. همزمان اعلام غیرمنتظره ترامپ در این دیدار مبنی بر آغاز مذاکرات مستقیم با ایران – که بعداً توسط تهران به مذاکرات غیرمستقیم در عمان اصلاح شد – موجی از واکنش ها را در منطقه و اسرائیل برانگیخت.

در همین حال نتانیاهو پیش از سفر به واشنگتن در فرودگاه بن گوریون اعلام کرد که هدفش از این دیدار بحث درباره «تعرفه ها گروگان ها روابط با ترکیه تهدید ایران و مبارزه با دیوان کیفری بین المللی» است اما تحلیلگران معتقدند که موضوع ایران به ویژه در آستانه مذاکرات عمان اولویت اصلی او بود. اسرائیل که ایران را تهدید اصلی خود می داند از هرگونه نرمش آمریکا در برابر تهران نگران است و نتانیاهو این دیدار را فرصتی برای شکل دهی به رویکرد آمریکا دید.

اهداف نتانیاهو: امنیت اسرائیل در برابر ایران

کارشناسان سیاسی معتقدند نتانیاهو با سه هدف اصلی وارد این دیدار شد:

نخست تضمین اینکه هرگونه مذاکره آمریکا با ایران برنامه هسته ای تهران را به طور کامل متوقف کند. او در نشست کاخ سفید با اشاره به خروج ترامپ از برجام در سال ۱۳۹۷ گفت: «ما هر دو متحد هستیم که ایران نباید به سلاح هسته ای دست یابد» این اظهارات نشان دهنده تلاش او برای تأکید بر همسویی استراتژیک با ترامپ و جلوگیری از توافقی مشابه برجام بود که به اعتقاد اسرائیل ناکافی بود.

دومین هدف او گسترش دامنه مذاکرات به فعالیت های منطقه ای ایران بود. اسرائیل مدت هاست که خواستار محدود کردن حمایت ایران از گروه هایی مانند حماس حزب الله و حوثی هاست. گزارش های رسانه ای نشان داد که نتانیاهو در این دیدار به حملات موشکی ایران به اسرائیل در سال گذشته اشاره کرد و گفت: «اگر قرار است با ایران صحبت کنید باید جلوی تروریسم آن ها را هم بگیرید.» این هدف بازتاب نگرانی اسرائیل از تقویت محور مقاومت ایران در منطقه به ویژه پس از ضربات اخیر اسرائیل به این گروه ها است.

سومین هدف حفظ حمایت بی قیدوشرط آمریکا از اسرائیل بود. نتانیاهو که با تعرفه های ۱۷ درصدی جدید آمریکا بر اسرائیل مواجه شده به دنبال کاهش این فشارها و تقویت جایگاه اسرائیل به عنوان متحد اصلی واشنگتن بود. او در حضور ترامپ اعلام کرد: «ما کسری تجاری با آمریکا را به سرعت حذف خواهیم کرد». تلاشی که برای نشان دادن حسن نیت و جلب حمایت اقتصادی و سیاسی بیشتر است.

استدلال های نتانیاهو برای متقاعد کردن ترامپ

نتانیاهو برای پیشبرد این اهداف از ترکیبی از استدلال های استراتژیک عاطفی و سیاسی استفاده کرد:

نخست او بر تهدید مشترک ایران برای آمریکا و اسرائیل تأکید کرد. در دیدار او به تلاش ناکام ایران برای ترور ترامپ در سال ۱۴۰۳ اشاره کرد و گفت: «ایران نه تنها دشمن ماست بلکه شما را هم هدف قرار داده» این استدلال که با لحنی شخصی و مستقیم بیان شد تلاشی برای همذات پنداری با تجربه ترامپ و تقویت حس اتحاد در برابر یک دشمن مشترک بود.

دومین استدلال او بهره گیری از موفقیت های گذشته همکاری با ترامپ بود. او به خروج از برجام و فشار حداکثری دوره اول ترامپ اشاره کرد و گفت: «شما بدترین توافق را پاره کردید و این کار جواب داد» نتانیاهو با این استدلال سعی کرد ترامپ را متقاعد کند که ادامه همان سیاست سخت گیرانه بهترین راه برای مهار ایران است و هرگونه نرمش مانند بازگشت به دیپلماسی نوع اوباما به ضرر هر دو کشور خواهد بود.

سوم او از مدل لیبی به عنوان یک الگوی ایده آل استفاده کرد. نتانیاهو در نشست کاخ سفید گفت: «اگر بتوان این کار را به صورت دیپلماتیک به روش لیبی انجام داد خوب است» این اشاره به خلع سلاح کامل هسته ای لیبی در سال ۱۳۸۲ پیامی روشن به ترامپ بود که هدف مذاکرات باید نابودی کامل برنامه هسته ای ایران باشد نه صرفاً محدود کردن آن. این استدلال با هدف جلب حمایت ترامپ برای یک توافق حداکثری طراحی شده بود که خواسته های اسرائیل را تأمین کند.

چهارمین استدلال او تهدید ضمنی به اقدام مستقل بود. نتانیاهو پیش تر برنامه هایی برای حمله مشترک با آمریکا به تأسیسات هسته ای ایران تدوین کرده بود. او در دیدار به طور غیرمستقیم به این گزینه اشاره کرد و گفت: «هرچه باشد ما باید مطمئن شویم ایران سلاح هسته ای ندارد» این تهدید تلاشی برای فشار بر ترامپ بود تا مذاکرات را به سمتی هدایت کند که اسرائیل مجبور به اقدام نظامی نشود.

واکنش ترامپ و تأثیرگذاری استدلال ها

ترامپ در این دیدار هم راستا با برخی اهداف نتانیاهو اما با رویکردی متفاوت ظاهر شد. او اعلام کرد که «مذاکرات مستقیم با ایران آغاز شده» و هشدار داد که «اگر موفق نشود ایران در خطر بزرگی خواهد بود. این اظهارات که با اصلاح ایران به مذاکرات غیرمستقیم در عمان همراه شد نشان داد که او تا حدی تحت تأثیر استدلال های نتانیاهو قرار گرفته و بر جلوگیری از هسته ای شدن ایران تأکید دارد. با این حال عدم تعهد او به کاهش تعرفه ها و تمرکز بر معامله گری اقتصادی نشان دهنده اولویت های متفاوتش بود. او گفت: «ما به اسرائیل خیلی کمک می کنیم سالی ۴ میلیارد دلار» که پیامی دوپهلو به نتانیاهو بود: حمایت ادامه دارد اما نه بدون هزینه!

در همین راستا کارشناسان معتقدند که استدلال های نتانیاهو تا حدی موفق بوده زیرا ترامپ بر لزوم مهار ایران تأکید کرد اما تمایل او به یک «توافق بزرگ» منطقه ای که شامل بازسازی غزه و عادی سازی با عربستان است با دیدگاه اسرائیل درباره نابودی کامل تهدید ایران هم راستا نیست. این شکاف نشان می دهد که نتانیاهو نتوانسته به طور کامل ترامپ را به سمت یک مذاکره سخت گیرانه و محدود به خواسته های اسرائیل سوق دهد.

پیامدهای دیدار برای مذاکرات عمان

دیدار نتانیاهو و ترامپ مستقیماً بر مذاکرات غیرمستقیم آمریکا و ایران در عمان که از ۲۳ فروردین ۱۴۰۴ آغاز می شود تأثیر خواهد گذاشت. در همین راستا نیویورک تایمز گزارش داد که ایران به سرپرستی  عباس عراقچی بر مذاکرات غیرمستقیم و از طریق عمان تأکید دارد و هرگونه فشار نظامی را رد کرده است. استدلال های نتانیاهو به ویژه تأکید بر مدل لیبی و تهدید به اقدام نظامی ممکن است موضع آمریکا را در این مذاکرات سخت تر کند اما ایران احتمالاً این خواسته ها را غیرقابل قبول بداند.

این در حالی است که ناظران سیاسی پیش بینی می کنند که نتانیاهو از ترامپ انتظار دارد در عمان بر سه موضوع پافشاری کند: توقف کامل غنی سازی نظارت گسترده آژانس و قطع حمایت از گروه های محورمقاومت در خاورمیانه. اما مقاومت ایران و تمایل  ترامپ به یک توافق منطقه ای بزرگ تر ممکن است به توافقی منجر شود که کمتر از انتظارات اسرائیل باشد. این احتمال نگرانی نتانیاهو را از تکرار سناریوی برجام افزایش داده است.

چالش های داخلی و بین المللی نتانیاهو

نتانیاهو در این دیدار با فشارهای داخلی نیز روبه رو بود. راست گرایان کابینه او مانند بزالل اسموتریچ تهدید به خروج از ائتلاف کرده اند اگر آتش بس غزه دائمی شود .او با تأکید بر «حق بازگشت به جنگ» در غزه سعی کرد این فشارها را مدیریت کند اما شکست در کاهش تعرفه ها و عدم تضمین کامل از ترامپ او را در موقعیت شکننده ای قرار داد. در سطح بین المللی حکم بازداشت دیوان کیفری بین المللی علیه او که آمریکا آن را رد کرده سفرش را به یک پیروزی نمادین تبدیل کرد اما نتوانست نگرانی هایش درباره ایران را به طور کامل برطرف کند.

تحلیل استدلال ها: موفقیت نسبی یا شکست استراتژیک؟

در این میان استدلال های نتانیاهو در این دیدار ترکیبی از موفقیت و ناکامی بود. تأکید بر تهدید مشترک و موفقیت های گذشته ترامپ را به ادامه فشار بر ایران ترغیب کرد اما اشاره به مدل لیبی و تهدید نظامی با توجه به موضع ایران ممکن است غیرواقع بینانه باشد. گاردین نیز استدلال کرد که نتانیاهو بیش از حد بر تهدید متمرکز شد و نتوانست پیشنهاد مثبتی ارائه دهد که ترامپ را به یک توافق جامع اما مطلوب اسرائیل هدایت کند. این ناکامی تا حدی به دلیل اولویت های متفاوت ترامپ – مانند بازسازی غزه و عادی سازی با عربستان – بود که با دیدگاه اسرائیل هم راستا نیست.

مذاکرات عمان و نقش اسرائیل چگونه خواهد بود؟

در مذاکرات عمان نتانیاهو احتمالاً از طریق ویتکاف بر آمریکا فشار خواهد آورد تا خواسته هایش را در اولویت قرار دهد. اما کارشناسان سیاسی پیش بینی کرد که ترامپ با هدف یک پیروزی دیپلماتیک بزرگ ممکن است توافقی را بپذیرد که ایران را محدود کند اما نه به اندازه ای که اسرائیل انتظار دارد. این احتمال می تواند به تنش بین تل آویو و واشنگتن منجر شود به ویژه اگر اسرائیل احساس کند که در برابر ایران تنها مانده است.

چه آنکه دیدار اخیر نتانیاهو با ترامپ نشان دهنده تلاش او برای حفظ امنیت اسرائیل در برابر ایران از طریق تأثیرگذاری بر مذاکرات آمریکا بود. او با استدلال هایی مبتنی بر تهدید مشترک موفقیت های گذشته مدل لیبی و تهدید به اقدام مستقل سعی کرد ترامپ را به سمت یک مذاکره سخت گیرانه با ایران سوق دهد که اهداف اسرائیل را تأمین کند. اما موفقیت نسبی این استدلال ها در سایه تمایل ترامپ به یک توافق بزرگ تر و مقاومت ایران شکننده به نظر می رسد. آیا نتانیاهو می تواند در سایه مذاکرات عمان تهدید ایران را مهار کند یا این دیدار تنها یک پیروزی نمادین باقی خواهد ماند؟ پاسخ به این پرسش به تحولات هفته های آینده بستگی دارد اما آنچه مسلم است این است که نتانیاهو در این بازی دیپلماتیک با چالش هایی بزرگ تر از قبل روبه روست.

۲۱۳۳۱۵