زمین لرزه خوی که حدود 250 مصدوم برجای گذاشت تا 4 ساعت پس از حادثه خسارت جانی (مرگ) نداشت اما خسارت مادی از جمله خسارت به منازل مسکونی وارد کرد. اطراف دریاچه ارومیه لرزه خیزی بالایی دارد. در این منطقه جهات شمال به جنوب غرب دریاچه ارومیه (مثلا گسل های پیرانشهر، سارو و ارومیه) با گسل های سامانه گسلی شمال تبریز (شمال غربی و جنوب شرقی) در ناحیه شمال دریاچه ارومیه تلاقی می کنند. میزان لغزش سالانه حدود 4 تا 5 میلی متر در سال در پهنه گسلی سیه چچمی – خوئی برآورد می شود. مطالعات تحلیل خطر زلزله نشان می دهد که این منطقه – منطقه خوی – می تواند هر 800 سال یک بار در معرض زلزله ای به بزرگی 7 ریشتر باشد. زلزله‌ای به بزرگی 7 ریشتر در این ناحیه گسلی گزارش نشده است، اما زلزله‌های کوچک‌تری در سال‌های 1840 و 1843 در همین منطقه رخ داده است.
زمین لرزه های شدید آذربایجان غربی (98/12/4) نیز با دو رخداد یکی به بزرگی 5.8 در امتداد گسل سلماس و دومی حدود 10 ساعت بعد در ساعت 19:30 با بزرگای 6 ریشتر در امتداد گسل بش قلعه رخ داد. که بین ترکیه و ایران امتداد دارد) دارای) نشانه های . در 28 نوامبر 2018 و 27 فوریه 2018 زمین لرزه هایی به بزرگی 4.7 ریشتر در همین منطقه رخ داد. گسل لرزه ای زمین لرزه بامداد 98/12/4 در قطور به سمت شمال شرقی – جنوب غربی و مکانیسم کشش دارای تقاطع با جهت گسل با جهت شمال غرب – جنوب شرق در جنوب قطر است که زمین لرزه ای که در شامگاه 98/4/12 با قدرت 6 درجه رخ داد را ایجاد کرد. در واقع به نظر می رسد جهت گسل در زمین لرزه اول باعث تلاقی گسل با آن و زلزله دوم با بزرگای 6 ریشتر شده است. این همان روندی است که تا سلماس ادامه یافت و در 26 و 27 اردیبهشت 1309 در سلماس نیز زلزله هایی را به وجود آورد. این تقاطع ها همیشه از نظر زلزله شناسان از نظر ایجاد زمین لرزه های بزرگ بعدی بسیار مهم هستند.
در 27 اردیبهشت 1309 در ساعت 2:04 بامداد زمین لرزه ای مهیب به بزرگی 7.2 ریشتر رخ داد و ویرانی های گسترده ای در شهرستان سلماس و روستاهای اطراف ایجاد کرد. روز قبل از زلزله بزرگ سلماس در ساعت 11 صبح 26 اردیبهشت 1309 زلزله ای به بزرگی 5 ریشتر رخ داد. زمین لرزه بامداد 25 اردیبهشت علاوه بر دالامان به هشت روستا نیز آسیب رساند و 25 نفر را کشت. متعاقباً دستور تخلیه ساکنین صادر شد و به همین دلیل تعداد قربانیان زلزله اصلی در سحرگاه 27 اردیبهشت به 2000 نفر محدود شد. این امر به برکت هوشمندی نایب السلطنه و بخشداران آن زمان میسر شد که در نیمه روز اردیبهشت با همان زلزله 5 ریشتری دستور تخلیه مردم را دادند. هنگامی که زمین لرزه در نیمه شب 17 می رخ داد، اکثر مردم در خارج از ساختمان ها بودند. انتظار می رفت در زلزله اصلی اگر زلزله ای رخ نمی داد و تصمیم احتیاطی اجرا نمی شد، تعداد بیشتری کشته می شد. در این زمین لرزه دالمکان، کنسهیر و روستاهای اطراف آن به طور کامل تخریب شد. پس از زلزله شهر جدیدی در شمال غربی از خرابه های دولمغان ساخته شد که اسدالله خاور با مشورت مهندسان آلمانی آن را طراحی کرد و از آن روز به نام شاهپور نامگذاری شد.
تکه هایی از گسل زلزله سلماس در حوالی شهر سلماس و اطراف روستای ملحم و در گورستان مسیحیان آشوری به صورت پهنه گسلی به ارتفاع حدود دو تا چهار متر هنوز با گذشت 90 سال دیده می شود. امروزه می توانید این گسل لرزه ای را با طول کلی حدود 16 کیلومتر ردیابی کنید و نگارنده در بازدیدهای 1373، 1392، 1393 و 1395 بررسی میدانی این گسل را انجام داده است.
از نظر تاب آوری، شهرهای مرزی ایران و ترکیه شبیه به هم هستند و در ترکیه شهرهایی مانند مسکن آنلاین در ایران وجود دارد که پس از زلزله 7.2 ریشتری وان در 10 آبان 1389 و ورزگان در آذربایجان شرقی در تاریخ 10 آبان از آن بازدید کردیم. 26 آگوست 2011.
از سوی دیگر، نکته مهم و جدیدتری را نیز باید در نظر گرفت: خشک شدن دریاچه ارومیه در زمین لرزه های گسل های اطراف دریاچه تاثیر دارد. از سال 1375 به بعد 20 میلیارد مترمکعب آب در دریاچه ارومیه هدر رفت و در سال های بعد از 1392 به ویژه در سال پربارش 1398 حدود 1 تا 3 میلیارد آب به این دریاچه برگشت و البته در سال های مرطوب 1400 -1400 و 1400 در سال 1401 دوباره خشکسالی شدید در این منطقه رخ داد. به نظر می رسد چنین تغییرات محیطی از نظر فیزیکی منجر به تغییرات استرس در این ناحیه شده و باعث ایجاد گسل می شود. شبکه لرزه نگاری آذربایجان از سال ۱۳۷۴ در منطقه دریاچه ارومیه به عنوان اولین شبکه محلی جدید در سال های پس از انقلاب در ایران تأسیس شد. با مطالعه داده های لرزه ای و تغییرات دریاچه ارومیه به روندی برای تغییرات و همبستگی بین این دو پدیده می رسیم. این کاری است که نویسنده از اواسط دهه 1990 در ایران انجام داده است. این موضوع بسیار مهمی است زیرا باید تغییراتی را که با تغییرات آب های دریاچه ارومیه در محیط اطراف ایجاد می شود، درک کنیم.
6565