ایران دارای منابع غنی با ذخایر عظیم نفت و گاز و همچنین پتانسیل زیادی برای انرژی های تجدیدپذیر است. تحریم ها بر اقتصاد ایران تأثیر زیادی گذاشته است. صادرات نفت را مختل کرده و انتقال آن به سیستم انرژی پاک را کندتر کرده است. کمبود آب، طوفان های گرد و غبار و آلودگی هوا از مهمترین مسائل زیست محیطی این کشور هستند که اغلب به دلیل مدیریت ضعیف و همچنین تغییرات آب و هوایی است.
با تشدید تنش ها با آمریکا و خروج آمریکا از برجام در سال 2018، ایران بار دیگر تاکید و آشکارا اعلام کرده است که هرگونه اقدام اقلیمی را به رفع تحریم ها و همکاری و کمک بین المللی موکول می کند. انجمن. . مرکز ملی تغییر اقلیم آژانس حفاظت از محیط زیست سازگاری با تغییرات آب و هوا را دنبال می کند. مرکز ملی هوا و تغییرات اقلیمی از سال 1974 و پس از تشکیل کنگره جهانی محیط زیست در استکهلم و تبدیل “مرجع کنترل ماهیگیری و شیلات” به “سازمان حفاظت محیط زیست” تحت عناوین زیر فعالیت می کند: تصفیه هوا. مدیریت (1351 1361)، بخش تصفیه هوا دفتر تحقیقات محیط زیست (1361-1366)، اداره تصفیه هوا در محیط زیست انسانی (1366-1377)، اداره کنترل آلودگی هوا (1377-1390) و سرانجام مرکز ملی برای هوا و تغییر اقلیم از سال 1390 تاکنون.
با این حال، از آنجایی که اکثریت قریب به اتفاق گازهای گلخانه‌ای در ایران از بخش انرژی ناشی می‌شود، تعدادی سازمان و وزارتخانه‌های دیگر نیز نقش کلیدی در مسائل اقلیمی دارند. از جمله شورای عالی نیرو، وزارت نفت و وزارت نیرو. در سال 2015، درست قبل از کنفرانس جهانی تغییرات آب و هوایی COP21 و در نتیجه آن موافقتنامه پاریس تصویب شد، مقام معظم رهبری فهرستی متشکل از 15 ماده از دستورالعمل «سیاست محیط زیست» را ابلاغ کردند که بر اهمیت آن تأکید داشتند: مدیریت تغییرات اقلیمی، مقابله با تهدیدات محیطی مانند بیابان زایی و ذرات گرد و غبار خشکسالی، عوامل میکروبی و رادیواکتیو. همان بخشنامه خواستار گسترش اقتصاد سبز با تمرکز بر صنایع کم کربن و «ترویج حمل و نقل عمومی سبز و غیر فسیلی» شد.
ایران مدت‌هاست در مذاکرات بین‌المللی اقلیم شرکت کرده و توافقنامه پاریس ۲۰۱۵ را امضا کرده است، اما یکی از کشورهایی است که توافقنامه‌اش هنوز به تصویب مجلس نرسیده است. در حالی که امضای اولیه نشان دهنده قصد پایبندی به توافق است، اما تنها از طریق تصویب مجلس الزام آور است. تنها هشت کشور در جهان از جمله کشورهای تولیدکننده نفت مانند عراق و لیبی این روند را تکمیل نکرده اند. ایران یک «ابرقدرت انرژی» است که منابع قابل توجهی از نظر سوخت های فسیلی دارد. این کشور از نظر ذخایر گاز طبیعی در رتبه دوم جهان و از نظر ذخایر اثبات شده نفت در رتبه چهارم قرار دارد – 9٪ از کل نفت جهان.
ایران هفتمین تولیدکننده بزرگ نفت جهان بود و زمانی که تحت تحریم های آمریکا نبود، حدود 4.5 میلیون بشکه در روز تولید می کرد و امیدوار است به زودی با لغو تحریم ها به این جایگاه بازگردد. صادرات نفت و فرآورده های نفتی به بازارهای آسیایی و اروپایی، ایران را به یکی از بزرگترین صادرکنندگان نفت خام در جهان تبدیل کرده است. حدود یک پنجم تولید ناخالص داخلی ایران معمولاً از صادرات نفت به دست می آید. کشورمان یکی از اعضای موسس سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) است و شرکت ملی نفت ایران کلیه پروژه‌های اکتشاف نفت و گاز طبیعی را مدیریت می‌کند. ثروت از نظر سوخت های فسیلی و البته حدود 90 درصد از تولید گازهای گلخانه ای در ایران به این بخش نفت و گاز بستگی دارد.
به همین ترتیب، به دلیل فعالیت بخش انرژی، ایران مسئول حدود شش درصد از انتشار جهانی متان است. وابستگی اقتصاد ملی به درآمدهای حاصل از تولید و صادرات نفت و مشتقات آن، اقتصاد، رفاه عمومی، منابع و فناوری کشور را در برابر کاهش انتشار گازهای گلخانه ای آسیب پذیر کرده است. اقتصاد نفت خیز ایران که تا حد زیادی به نفت و گاز و البته شرایط تحریم های اقتصادی بین المللی وابسته است، فرصت های محدودی برای توسعه انرژی های تجدیدپذیر و توسعه اقتصاد سبز دارد. دولت ایران استفاده داخلی از گاز را برای آزادسازی بیشتر صادرات نفت گسترش داده است. بیشتر گاز طبیعی کشور برای مصارف داخلی است، اما ایران از طریق خطوط لوله به ترکیه، ارمنستان، جمهوری آذربایجان و عراق نیز گاز صادر می کند. به ویژه از زمان توسعه میدان گازی پارس جنوبی، صنعت در ایران رشد بی‌سابقه‌ای داشته و گاز به منبع اصلی انرژی برای همه بخش‌ها به جز حمل‌ونقل تبدیل شده است. از زمان اعمال مجدد تحریم ها در سال 2018، صادرات نفت خام دشوارتر شده است.
اکنون دولت مجبور است از نفت و نفت کوره داخلی استفاده کند تا گاز بیشتری را برای صادرات نگه دارد. این امر منجر به افزایش چشمگیر انتشار گازهای گلخانه ای در ایران شده است. روغن سوخت یک هیدروکربن نفتی است که به آن روغن سیاه نیز می گویند. این ارزان ترین سوخت برای اجاق ها، حمام ها، اجاق های نانوایی، موتورهای دیزلی و برخی نیروگاه ها است. مصرف آن علاوه بر افزایش گازهای گلخانه ای، آلودگی شدید هوای شهرها را نیز به دنبال دارد.
به دلیل نوسانات قیمت نفت خام، قیمت نفت کوره (نفت کوره) گاهی کمتر از قیمت نفت خام در بازار است. بر اساس گزارش شرکت پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران، صادرات نفت کوره 79 درصد از کل صادرات پالایشگاه نفت ایران را تشکیل می دهد. بنابراین پالایشگاه های ایران با صرف انرژی و هزینه و ایجاد آلودگی های زیست محیطی محصولات زیان آور تولید می کنند. الگوی تولید و شیوه های صادراتی برای توسعه پایدار در استفاده از منابع انرژی ایران مفید نیست.
* استاد مهندسی زلزله در پژوهشکده بین المللی زلزله شناسی و عضو وابسته فرهنگستان علوم
* منتشر شده در روزنامه الشرق