۲۰۲۴ – سال غلبه گفتمان صلح در قفقاز

.این دوکشور هفتم دسامبر سال گذشته و در آستانه سال جدید میلادی با امضای بیانیه ای دوجانبه و بدون حضور واسطه های خارجی، آمادگی خود را برای استقرار صلح پایدار بروز دادند.

در ارتباط با میزان احتمال این اتفاق مهم، توجه به نکات زیر حائز اهمیت است.

۱. نیکول پاشینیان نخست وزیر ارمنستان روز دوشنبه ۱۱ دیماه در پیامی به مناسبت شروع سال نو، از تعمیق روابط با همسایگان خبر داد و گفت:«تمام تصمیمات و اقدامات من باید بر اساس منافع دولت جمهوری ارمنستان باشد. به همین دلیل که من یافتن فرمول‌هایی برای عادی سازی و تعمیق روابط با همسایگان در منطقه را در اولویت می‌دانم.» ناظران سیاسی مخاطب این پیام را جمهوری آذربایجان و ترکیه دانسته و آن را چراغ سبز ارمنستان به استقرار صلح تلقی می کردند. متعاقبا «حکمت حاجی اف» دستیار رئیس جمهور آذربایجان و از افراد نزدیک به «الهام علی اف» به شبکه خبری «تی‌آرتی» گفت: «تماس‌های پاشینیان و علی اف در جریان اجلاس کشورهای مستقل مشترک المنافع در شهر «سن پترزبورگ» در روسیه «سازنده» بود و طرف آذربایجانی این ملاقات را مشارکت برای پیشبرد صلح بین دو کشور می‌داند.کشورش خواهان پیشبرد روند صلح است و هیچ مانع جدی برای این کار نمی‌بیند.» در تاریخ ۱۳ دی ماه نیز «الچین امیربایف» مشاور معاون رییس جمهوری آذربایجان با بیان اینکه پیش‌نویس معاهده صلح توسط آذربایجان تنظیم و به ارمنستان ارائه شده،ابراز امیدواری کرد که دور بعدی مذاکرات صلح به زودی آغاز و با گشایش همراه باشد.اراده باکو و ایروان برای انجام مذاکرات مستقیم و بدون واسطه که نشان از اعتماد به نفس آنها دارد،احتمال توافق نهایی برای صلح را قوت بخشیده است.

۲.با توجه به اراده طرفین برای پذیرش تمامیت ارضی کشور مقابل و توافق بر سر تثبیت مرزهای بین المللی که منجر به بازگشت قره‌باغ به جمهوری آذربایجان شد به نظر می رسد که موانع اصلی برای دستیابی به صلح نهایی برطرف شده و طرفین در آینده می بایست درمورد اختلافات مرزی و همچنین بازگشت نیروهای نظامی به پشت مرزهای کشور خود و چگونگی تامین امنیت ارامنه و نوع ارتباط آنان با ارمنستان به گفتگو بنشینند.موضوع نحوه تبادل اسرا و دستیابی متقابل طرفین به گذرگاه های ترانزیتی نیز از دیگر محورهای مذاکرات صلح خواهد بود.بسیاری از ناظران معتقدند با توجه به احتمال طولانی شده مذاکرات،طرفین می توانند قرارداد صلح را امضا کرده و بقیه گفتگوها را در شرایط صلح ادامه دهند. در عین حال تمایل طرفین به حمایت از نامزدهای یکدیگر در مجامع بین المللی که از توافقات بی سابقه بود،موید اراده ایروان و باکو برای عبور از دوران دشمنی است.

۳.احتمال دخالت طرف های ثالث بخصوص کشورهای فرامنطقه ای برای ایجاد اختلال در روند صلح از نکات نگران کننده ای است که ارمنستان و آذربایجان باید به آن توجه نمایند.دخالت های فرانسه در قفقاز جنوبی و تمایل برای فروش تسلیحات به ارمنستان و دیگر اقدامات تحریک کننده همچون اجرای رزمایش های مشترک با این کشور، در زُمره نگرانی هاست.فرانسه که در دوران ریاست بر گروه مینسک هیچ اقدام سازنده ای برای حل مناقشه قره باغ نداشت،در آستانه مذاکرات صلح بین باکو و ایروان،رویه ای مغایر با اغلب اعضای اتحادیه اروپا اتخاذ کرده و با تحریکات خود سعی در ایجاد خلل در روند صلح دارد.عقلای اتحادیه اروپا واقف هستند که اروپا از پایان اختلافات میان آذربایجان و ارمنستان سود خواهد برد اما فرانسوی ها گویا تاکنون به این جمع بندی نرسیده اند.البته آغاز جنگ دیپلماتیک جمهوری آذربایجان و فرانسه که به اخراج ۲ دیپلمات فرانسوی از جمهوری آذربایجان و عمل متقابل فرانسه برای اخراج ۲ کارمند سفارت آذربایجان از فرانسه منجر شد، پاریس را برای حمایت از ارمنستان تشویق کرده است.آمریکا،دیگر رئیس منفعل در گروه مینسک که دخالت در قفقاز را برای انزوای روسیه در دستورکار دارد، به بهانه حمایت از از ارمنستان علاقمند به دخالت در منطقه است. چند هفته قبل سنای آمریکا, قانون دفاع ارمنستان را تصویب کرد که بر اساس آن کمک‌های نظامی آمریکا به جمهوری آذربایجان متوقف می‌شود.ایروان و باکو باید با هوشمندی وضعیت فعلی را مدیریت کرده و مراقب رقابت های قدرت های بزرگ در قفقاز که طبعا مغایر با جریان صلح و منافع این دوکشور خواهد بود،باشند.

۴.در این میان جمهوری اسلامی ایران که مبتکرانه نشست وزرای امور خارجه ایران،روسیه،ترکیه،آذربایجان و ارمنستان در قالب ۳+۳ را تحت عنوان «نوبت صلح، همکاری و پیشرفت در قفقاز جنوبی» در تهران برگزار کرد نیز باید کماکان ایفای نقش نماید.ایران می تواند روسیه،ترکیه و حتی گرجستان را ترغیب کند تا با اقدامات سازنده خود موجب نزدیکتر شدن دیدگاه های آذربایجان و ارمنستان به یکدیگر باشند.برقراری صلح عادلانه و دائمی در قفقاز موجب استقرار آرامش و ثبات در مرزهای شمالی ایران و نومید کردن کشورهای فرامنطقه ای برای دخالت در قفقاز است و در عین حال منجر به خاتمه رقابت های غیرسازنده منطقه ای و آغاز همکاری های دوستانه خواهد گردید. این مهم در چارچوب راهبرد تقویت مناسبات با کشورهای همسایه،باید در دستور کار دیپلماسی ایران بماند و تدابیر لازم برای کمک به برقراری صلح کامل میان آذربایجان و ارمنستان اتخاذ شود.