انواع آجر در ایران قدیم

آجر یا آجور یا آگور واژه ای است یونانی و به خشت هایی می گفتند كه احكام و فرامین دولتی روی آن نوشته می شد و بوسیله پختن این خشت ها نوشته ها را روی آن پایدار می كردند. به دستی معلوم نیست كه آجر از چه زمانی پیدا شده است ولی می توان آنرا همزمان با پیدایش آتش دانست. بدین طریق كه گل موجود در كنار اجاق های انسان های اولیه پخته شده و سخت تر از كلوخ های همجوار خود میگردیده و با مشاهده آن بشر اولیه قطعه ای از آجر را كشف نمود.
آجر یكی از مصالح ساختمانی است كه با طبع و خوی بشر سازگار بوده و در هر دورانی از تاریخ به نوعی مورد استفاده او واقع شده است. از ابتدا كه بشر زندگی غارنشینی را پشت سر گذاشته است و فكر تهیه سرپناهی در مغز او ایجاد شده تا خود را از گزند عوامل جوی مانند باد و باران و سرما و گرما و هجوم جانوران درنده و گزنده نگاه دارد به تهیه مصالحی افتاد كه اولاً از لحاظ وزنی سبك باشد كه بتواند آن را حمل نماید و درثانی از لحاظ شكل پذیری طوری باشد كه شكل مورد نظر خود را به آن بدهد. ساده ترین تعریفی راكه بخواهیم برای آجر بنماییم آن است كه بگوییم آجر سنگی است مصنوعی كه از پختن خاك رس با استخوان بندی اصلی سنگ بدست می آید و ابعاد و تعداد آن مطابق احتیاچ ما قابل تغییر می باشد. مصرف آجر در ایران سابقه باستانی دارد و از زمان ساسانیان بناهایی بجا مانده كه در آنها آجر مصرف شده است مانند طاق كسری در بیستون و یا كف دالان مسجد جامع اصفهان كه برای فرش آن از آجرهایی استفاده شده است كه در آتشكده های ساخته شده در زمان ساسانیان بكار رفته بود. جهت خرید مصالح ساختمانی کارخانه آجر اصفهان می توانید به سایت این کارخانه مراجعه کنید

مراحل پخت آجر :

1 ـ تهبه خاك رس 2 ـ بعمل آوردن خاك 3 ـ ساختن گل 4 ـ قالب گیری یا خشت زنی

آجر پزی :
آجر پزی یعنی گرفتن آب شیمیایی خاك رس بطوریكه هیدرو سیلیكات آلومینیم به سیلیكات آلومینیم تبدیل شود و در نتیجه خشت دارای استقامت شده و نیروی فشاری تا حدود 100 كیلوگرم بر سانتیمتر مربع را تحمل نماید این عمل به وسیله حرارتی در حدود 900 درجه سانتیگراد و انجام شود بدین طریق كه تا 100 درجه سانتیگراد آب فیزیكی خشت خشك می شود و تا این درجه آب شیمیایی خاك رس متصاعد می گردد و تا 900 درجه ذرات خاك رس شروع به خمیری شدن نموده و بدین طریق دانه های شن و ماسه درون خشت را به هم می چسباند و آجر بدست می آید.

كوره های آجرپزی :

کوره های آجر پزی به سه دسته تقسیم می شوند :
1ـ كوره آجرپزی با آجر ثابت و آتش ثابت
2 ـ كوره آجرپزی با آجر ثابت و آتش رونده
3 ـ كوره آجرپزی با آتش ثابت و آجر رونده

انواع آجرها :
1 ـ آجرهای رسی : الف : آجرهای معمولی ب : آجرهای نما ج : آجرهای مهندسی
2 ـ آجرهای نسوز
3 ـ آجر ماسه ـ آهك
4 ـ آجرهای بتنی
5 ـ آجرهای مخصوص

آجر از قدیمی ترین مصالح ساختمانی است که قدمت آن بنا به عقیده برخی از باستان شناسان به ده هزار سال پیش می رسد.در ایران بقایای کوره های سفال پزی و آجر پزی در شوش و سیلک کاشان که تاریخ آنها به هزاره چهارم پیش از میلاد می رسد پیدا شده است. همچنین نشانه هایی از تولید و مصرف آجر در هندوستان به دست آمده که حاکی از سابقه شش هزار ساله آجر در آن کشور است وازه آجر بابلی و نام خشت هایی بوده که بر روی آنها منشورها قوانین و نظایر آنها را می نوشتند گمان می رود نخستین بار از پخته شدن خاک دیواره ها و کف اجاق ها به پختن آجر پی برده اند . کوره های آجر پزی ابتدایی بی گمان از مکان هایی تشکیل می شده که در آن لایه های هیزم و خشت متناوبا روی هم چیده می شده است.
فن استفاده از آجر ازآسیای غربی به سوی غرب مصر و سپس به روم و به سمت شرق هندوستان و چین رفته است در سده چهارم اروپایی ها شروع به استفاده از آجر کردند ولی پس از مدتی از رونق افتاده و رواج مجدد از سده 12 میلادی بوده که ابتدا از ایتالیا شروع شد.
در ایران باستان ساختمان های بزرگ و زیبایی بنا شده اند که پاره ای از آنها هنوز پا بر جا هستند.
نظیر طاق کسری در غرب ایران قدیم
آرامگاه شاه اسماعیل سامانی در گنبد کاووس و مسجد اصفهان را که با آجر ساخته اند همچنینی پلها و سد های قدیمی مانند پل دختر سد کبار در قم از جمله بناهای قدیمی می باشند.

انواع آجر در ایران قدیم

در ایران هر جا سنگ کم بوده و خاک خوب هم در دسترس بوده است آجر پزی و مصرف آجر معمول شده است اندازه آجر ایلامی حدود 10×38×38 سانیتی متر بوده پختن و مصرف آجر در زمان ساسانیان گسترش یافته و در ساختمان های بزرگ مانند آتشکده ها به کار رفته است اندازه آجر این دوره جدود 44×44×7تا 8 بوده است و بعد های آن 20×20×3 تا4 سانتی متر کاهش یافت .
در فرش کردن کف ساختمان از آجر بزرگتری به نام ختائی به ابعاد 5×25×25 سانتی متر و یا بزرگتر از آن به نام نظامی در ابعاد 40×4×5 سانتی متر استفاده می شده است از انواع د گر آجر در گذشته آجر قزاقی می باشد که پیش از جنگ جهانی اول روسها آن را تولید می کردند که ابعاد آن 5×10×20 بوده است آشنایی با آجر و مواد اولیه آن آجر نوعی سنگ مصنوعی است که از پختن خشت خام و دگرگونی آن بر اثر گرما به دست می آید خاک آجر مخلوطی است از خاک رس ماسه فلدسپات سنگ آهک سولفات ها سولفورها فسفات ها کانی های آهن منگنز منیزیم سدیم پتاسیم مواد آلی و…

مراحل ساخت آجر عبارتند از :
کندن و ستخراج مواد خام
آماده سازی مواد اولیه
قالب گیری
خشک کردن
تخلیه و انبار کردن محصول

انواع کوره های آجر پزی

پس از خشک شدن خشت ها را در کوره می چینند طرز چیدن آنها طوری است که بین آنها فاصله وجود دارد تا گازهای داغ و شعله بتواند از لای آنها عبور کند کوره های آجر پزی سه نوع هستند:

کوره تنوره ای هوفمان و تونلی

قابل ذکر است که کوره های تونلی مدرن ترین کوره های آجر پزی می باشند که در آنها سرامیک های ممتاز و صنعتی نیز می پزند ویزگی های آجر آ ر خوب باید در برخورد با آجر دیگر صدای زنگ بدهد صدای زنگ نشانه سلامت توپری و مقاومت و کمی میزان جذب آب آن است آجر خوب باید در آتش سوزی مقاومت کند و خمیری و آب نشود رنگ آجر خوب باید یکنواخت باشد و همچنین باید یکنواخت و سطح آن بدون حفره باشد سختی آجر باید به اندازه ای باشد که با ناخن خط نیفتد

استاندارد آجر در ایران

بنابر آخرین استاندارد ایران به تاریخ 7 خرداد 1357 در مورد آجرهای رسی آجرها به دو گروه دستی و ماشینی تقسیم بندی می شوند آجر های دستی خود به دو نوع فشاری و قزاقی سفید و آجر ماشینی نیز به توپر و سوزاخ دار گروه بندی شده اندمیزان جذب آب مطابق استاندارد ایران در آجرهای دستی حداکثر 20% در آجر های ماشینی 16% و حدلقل برای هر دو نوع آجر 8% تعیین شده است

انواع آجر غیر رسی و اشکال آن

آجر جوش آجر خاص در صنعت سفال پزی است که در کشورهای صنعتی دارای اهمیت ویزه ای است از این آجر برای نماسازی ساختمان ها فرش کف پیاده روها پوشش بدنه و کف آبروها و مجراهای فاضلاب و تونل ها و ساختن دودکش ها فرش کف کارخانه ها انبارهای کشاورزی و سالن های دامداری پرورش طیور استخر های صنعتی و جز اینها استفاده می شود

انواع خاص  آجر تولیدی در کشور های اروپایی آجر هایی در کشورهای صنعتی اروپاتولید می شوند که هنوز تولید آن در ایران مرسوم نشده است از آن جمله بلوک های تو خالی آتش بند برای نصب دور ستون ها به منظور جلوگیری از نفوذ آتش قطعات ویزه به شکل منحنی های کوز و کاس قطعات درپوش روی دیوار قطعاتی که از اجزا هستند مانند کلوک سرقد گوشه و جزاینها که هنوز در ایران تولید نمی شوند.

آجرهای مصرفی درنما باید دارای مشخصات زیر باشند :

ـ معایب ظاهری : آجرنما باید عاری از معایب ظاهری مانند ترک خوردگی , شوره زدگی آلوئک ونظایر آن باشد .

ـ ابعاد واندازه ها : طول و عرض وضخامت آجرهای مختلف بایدمطابق جدول شماره یک باشد .باید در نظر داشت که رواداری یاد شده درمورد آجرنما درهنگام اجرا توسط ماشین مخصوص ساییده و یکنواخت میشود .

لبه های آجر : خط فصل مشترک سطوح آجرها باید مستقیم و زوایای تلاقی آنها قائمه و سطوحشان صاف باشد .

ـ درآجرهای سوراخ دار : سوراخ ها باید عمود بر سطح بزرگ آجر و به طور یکنواخت در سطح آن توزیع شده باشند و جمع مساحت آنها باید ۲۴ تا ۴۰ درصد سطح آجرها باشد . بعد سوراخ های مربع وقطر سوراخ های دایره ای باید حداکثر به ۲۶ میلیمتر محدود شود و درضخامت دیواره بین سوراخ ولبه آجر بیش از ۱۵ میلیمتر و فاصله بین دو سوراخ بیش از ۱۰ میلیمتر باشد .

ـ وزن مخصوص : هر دونوع آجر ماشینی و دستی نباید از ۷/۱ و وزن مخصوص فضایی آنها از ۳/۱ گرم بر سانتی متر مکعب کمتر شود .

ـ مقاومت دربرابر بخبندان : آجرهای مصرفی درنما باید در برابر یخبندان پایدار باشند و درآزمایش یخ زدگی دچارخرابی ظاهر مانند ورقه ورقه شدن , ترک خوردن و خوردگی نشوند .

ـ ضریب جذب آب : درصد وزنی جذب آب در آزمایش ۲۴ ساعته در مورد آجرهای ماشینی نباید از ۱۶ ودرمورد آجرهای دستی از ۲۰ بیشتر شود ور درهر دونوع آجر از ۸ کمتر باشد .

ـ قطعات نازک آجری ( آجر دو غابی)مورد مصرف درنماسازی به ابعاد ۲۰* ( ۴۰ یا ۳۰) *۲۰۰ میلیمتر باقطعات موزائیکی نازک آجری نمابه ضخامت ۲۰ یا ۳۰ میلیمتر با نقش چند آجربند کشی شده (آجر موزائیکی ) ساخته می شوند حداقل باید دارای مشخصات آجرهای ماشینی با مقاومت متوسط مندرج در استاندارد شماره ۷ ایران باشند .

ـ ترک درسطح آجر : وجود یک ترک عمیق درسطح متوسط آجر حداکثر تاعمق ۴۰ میلیمتر در آجر پشت کار بالا اشکال میباشد ولی به طور کلی درصد آجرهای ترک دار نباید بیشتر از ۲۵ باشد .

ـ پیچیدگی ,انحنا و فرورفتگی : پیچیدگی درامتداد سطح بزرگ آجر حداکثر ۴ میلیمتر و درامتداد سطح متوسط آجر تا ۵ میلیمتر مجاز است . آجر نباید انحنا وفرورفتگی بیش از ۵ میلیمتر داشته باشا واین مقدار درصورتی قابل قبول است که میزان آن از ۲۰% کل آجرها افزایش پیدا نکند .

ـ سایر موارد : آجر بایدکاملا پخته و یکنواخت و سخت باشد ودر برخورد با آجر دیگر صدای زنگ دار ایجاد کند . به علت عدم چسبندگی آجرهای کهنه به ملات حتی المقدور ازآنها استفاده نمی شود و تنها در صورت انجام پیش بینی های لازم به صورت سائیدن یا برس سیمی استفاده از آن مجاز خواهد بود .

آجرهای ساختماتی مقاومت خوبی در برابر آتش دارند به طوریکه یک دیوار ۲۲ سانتی متری از آجر درحدود شش ساعت دربرابر آتش سوزی مقاومت از خود نشان می دهد .

ضریب انقباض وانبساط در آجر درحدود ۰۰۰۳/۰ می باشد که بسیار ناچیز است .

آجربه عنوان یکی ازمصالح متراکم هادی صوت می باشد . در صورتی که انتقال صوت توسط عملکرد دیافراگمی دیوار باشد این مقاومت به وزن دیوار بستگی دارد یعنی کاهش انتقال صوتا در دیوارآجری همگن با لگاریتم و زن دیوار متناسب است . جذب صدا در سطح آجری درفرکانس طبیعی پایین است .

این خاصیت با اندودکردن دیوارو نقاشی باز هم کمتر میشود لذا برای این منظور ازاندودهای مخصوص و آجرهای سبک استفاده می نمایند .

▪ خواص مکانیکی

استفاده از آجرهای غیر استاندارد به شرطی مجازمی باشد که دست کم تاب فشاری آن ۸۰% مقادیر مندرج در استاندارد ایران باشد .

▪ خواص شیمیایی

محیط های شیمیای قبل از آن که بر روی آجر تاثیر بگذارند , ملات آن را تخریب می نمایند . لذا استفاده ازملات مناسب در فضاهایی که به نحوی موادشیمیایی در آنها جاری است ازاهمیت زیادی برخورد ار است . استفاده از آجرهای لعاب دار نیز مانع از جذب مواد درخلل وفرج آجر می شود .

▪ نمک های محلول موجود در آجر

نمک های محلول درخاک رس اولیه موجود می باشند و یا درحرارت کوره تولید می شوند .نمک های محلول میتوانند موجب بروز شوره بشوند . سولفاتهای محلول ممکن است به سطح آجر حرکت کرده و داخل ملات یا اندود بشوند و موجب انتشار شوره و فساد ملات به وسیله حمله سولفاتها شود که درصورت استفاده از آنها درخارج از ساختمان باید از ملات سیمان ضد سولفات استفاده شود .

▪ شوره

گاهی اوقات شوره به صورت گرده سفیدی برسطح کار آجری نوساز پدیدار میشود .علت این پدیده انتقال نمک های حل شده دررطوبت ازداخل آجر به سطح نما جایی که آب تبخیر می شود و از خود بلوریهای نمک رابر جای می گذارد ,*می باشد . اغلب اوقات اینگونه شوره در طول یک سال بدون بر جای گزاردن اثر تخریبی خود به خود از بین می رود . درکارهای آجری خارج از ساختمان و درمحیط هایی که مرتبا مرطوب و خشک میشوند ,شوره هرزمانی که میتواند ظهورکند از این مهم تر شکل گیری نمک های متبلور شده درزیر پوسته ایجادنمای آبله گون ویاپوسته شدن نما می کند .

▪ روش برطرف کردن شوره :

برای بر طرف کردن شوره سطح شوره زده را بامخلوط ۲ تا ۴% آب وسرکه باکمک بر س نرم پاک می کنند

ـ لکه

سطح آجرکاری ممکن است در طول عملیات بنایی با ملات سیمانی یاآهکی که ازملات تازه بیرون می ریزدلکه بردارد . درهر دو صورت لکه باید با برس بدون آلوده کردن سایر سطوح تمیز شود .
تنوع درتولید آجر های رسی همانگونه که قبلا نیز اشاره شد آجرهای رسی برحسب مواداولیه ونحوه تولید دارای خصوصیات و ظاهر متنوع هستند . امروزه دردنیا به منظور سهولت عملیات بنایی آجرهای رسی دراشکال گوناگونی ساآجر های قدیمی

شاید جالب باشد اگر راجع به سوابق آجر های قدیمی در ایران با شما صحبت کنیم. آجر ها نقش بسیار موثری در معماری ایران باستان داشته اند. حدود یک هزار سال پیش از میلاد قبل از پیدایش تمدن مادها و پارس ها، تاریخ ایران در اختیار ایلام بوده است. از آثار عمده آن ها می توان به مکان قدیمی شوش، آثار هفت تپه، شهر قدمتی چغازنبیل و نقش برجسته های ایلامی و … اشاره کرد.

خشت زدن و پختن آن روشی بسیار قدیمی بوده است که قدیمی ترین آن ها برمی گردد به گنج دره که دست ساز بوده  است. در واقع بابلی ها خشت زدن و پختن آجر را اختراع کردند. اگر بخواهیم واژه ی آجر را باز کنیم، این واژه ریشه در زبان بابلی دارد و اصطلاحا به خشت‌هایی می گفتند که قوانین مکتوب را روی آن ها می نوشتند مانند منشور قانون حمورابی که روی خشت بزرگی نوشته شده بود و امروزه در موزه می توان آن را دید. کهن ترین لوح خشتی یا آجری برمی گردد به دوران سارگن که ۲۴۰۰ سال قبل از میلاد وجود داشته است. پس می توان نتیجه گرفت با سوابق باستانی که از آجر دریافتیم، آجر در بین مصالح ساختمانی  قدیمی ترین جایگاه را به خود کسب کرده است چرا که به گفته ی باستان شناسان قدمت آن به حدود ده هزار سال پیش می‌رسد.

بهر حال تولید و استفاده از  های قدیمی در جاهای دیگری مانند هندوستان هم حدود شش هزار سال می باشد. آجر و دانش مصرف آن به ترتیب از آسیای غربی به طرف غرب و مصر و بعد از آن به روم، چین و هندوستان پیش رفته است. این فن نظر اروپایی ها را هم به خود جلب کرد تا جایی که در سده چهارم، مصرف آجر توسط اروپایی ها هم رواج پیدا کرد اما طولی نکشید که مدتی بعد از رونق خود افتاد. ولی از سده ۱۲ میلادی در بین ایتالیایی ها دوباره محبوب شد و رواج پیدا کرد.

اگر بخواهیم بدانیم که اولین ساکنانی که به ساخت آجر دست پیدا کردند، ساکنانین نواحی خوزستان و بین‌النهرین هستند. شاید این ساکنین اولین بار در کوره ها و اجاق هایشان شاهد پخته شدن و سفت شدن گل در آتش بوده اند. و به همین خاطر اولین تجربه ی آن ها از ساخت آجر های اولیه به وجود آمد. بهر حال چون مصالحی چون چوب و سنگ در دسترس این اقوام نبود، از خاک برای مصالح ساختمانی و اجزای اصلی آن استفاده کردند.

بقایای کوره های باستانی را می توان در ایران پیدا کرد که حاکی از فعالیت ساکنین آن زمان برای ساخت آجر می باشد. می توان به کوره‌های سفال و آجر پزی در شوش و سیلک کاشان اشاره کرد که بسیار قدیمی اند و زمان آن به هزاره چهارم پیش از میلاد برمی گردد.

پیش از ایلام هم شواهدی از وجود آجر در دست هست، این شواهد در تپه آکرویل مشاهده شده است. کاوشگران فرانسوی در بالاترین قسمت این تپه یک قلعه با آجر ساختند. این قلعه ی فرانسوی مانند زیگورات در پنج طبقه بوده که گذر زمان آن را خراب کرده است. در کل سه طبقه از آن باقی مانده که مرمت شده است. همچنین کتیبه هایی از جنس آجر و خشت خام در معبد چغازنبیل وجود دارد. حتی از آجر ها در نمای و داخل آن هم بکار گرفته شده است.

بعد از ایلامی ها می رسیم به تمدن ماد ها. که در سده هفتم پیش از میلاد مقر پادشاهی خود را بنا نهادند.معماری مادها هم از خصوصیات ویژه ای برخوردار است و از بخش هایی متشکل می شود. در اینجا آن ها را نام می بریم:

معماری صخره‌ای

معماری معمولی

می توان آثاری از این معماری ها را در مکان هایی مانند تپه هگمتانه، تپه نوشیجان ملایر،گودین تپه و … مشاهده کرد. اکنون می دانیم که صنعت آجر پزی قبل از تمدن هخامنشی در ایران روند خود را پیش رفته و تکامل پیدا کرده است. در دوره ی هخامنشی هم استفاده های فراوانی از خشت و آجر ها شده است. آجرهایی که از آن ها استفاده شده، آجر های لعابی است که در ساختمان ها می باشد. از جمله آجر مصارفی که در مکان های دوره هخامنشی استفاده شده است، در ساختمان پاسارگاد و پرسپولیس و شوش می باشد که به غیر از مقاومت، تنوع، سالم ماندن آن ها بعد از چندین قرن امری بسیار جالب و عجیبی می باشد.

آجرهای لعاب دار منقوش و برجسته در دوران هخامنشی بسیار متداول بوده است؛ از این آجر ها برای تزیین کاخ‌ها مصرف می شده است. می توان کاشی های لعاب دار شوش و تخت جمشید را مشاهده کرد.

در کل آجر و مصارف آن در سرزمین ایران باستان در دوران پیش از اسلام و همچنین دوران ساسانیان متداول بوده است. باز می توانیم استفاده کاربردی از آجر ها را در بناهای بزرگی چون طاق کسری و پل دختر مشاهده کرد. آجر ها قدمت باستانی در ایران داشته اند. تا کنون آجر را می توان جزء پرمصرف ترین مصالح در ساخت نماها و همچنین نماهای داخلی، دیوار چینی ها و در ساخت کوره های ذوب آهن نام برد. امروزه در ساخت ساختمان های مدرن هم از نمای آجر استفاده می کنند. می توان در سطح شهر تاثیر را در ساختماها و بناها ی اطراف آن مشاهده نمود.

شرکت آجر ساحل با ارائه انواع آجرها ی مرغوب در سبک های مختلف اعم از ، ، ، و و غیره آماده خدمت رسانی به مشتریان گرامی می باشد.

خته و به بازار عرضه می شوند. قدیمی‌ترین خشت بدست آمده دست ساز متعلق به گنج دره است. خشت زدن و پختن آجر بوسیله بابلی‌ها ابداع شد. به طور مشخص آجر واژه بابلی است و نام خشت‌هایی بوده که روی آن‌ها قوانین و منشورها را می‌نوشتند. قدیمی‌ترین لوح آجری مربوط به دوران سارگن(۲۴۰۰سال قبل از میلاد) است. آجر از قدیمی‌ترین مصالح ساختمانی است که قدمت آن بنا به عقیده برخی از باستان شناسان به ده هزار سال پیش می‌رسد.

نشانه‌هایی از تولید و مصرف آجر در هندوستان به دست آمده که حاکی از سابقه شش هزار ساله آجر در آن کشور است. فن استفاده از آجر، از آسیای غربی به سوی غرب، مصر و سپس به روم و به سمت شرق هندوستان و چین رفته است. در سده چهارم، اروپایی‌ها شروع به استفاده از آجر کردند ولی پس از مدتی از رونق افتاد و رواج مجدد آن از سده ۱۲ میلادی توسط ایتالیایی‌ها بود.

 

سوابق تاریخی نشانگر آن است که ساکنان نواحی خوزستان و یا بین‌النهرین نخستین اقوامی بودند که به آجر دست یافتند و احتمالاً اولین تجربه‌های خود را در کف اجاق‌ها یشان مشاهده کرده و پختن و سخت شدن گل زیر آتش را به خاطر سپردند. عدم وجود مصالح سنگی و چوبی مورد نیاز مردم این نواحی سبب شد که خاک به عنوان مهمترین عنصر ساختمانی مورد استفاده قرار گیرد.

تا پیش از آمدن مادها و پارس‌ها تا حدود یک هزار سال پیش از میلاد تاریخ سرزمین ایران به تقریب منحصر به تاریخ ایلام بوده است. آثار مهم و عمده‌ای که از آنان در ایران باقی‌مانده عبارتند از: محوطه باستانی شوش، آثار هفت تپه، شهر باستانی چغازنبیل و نقوش برجسته ایلامی و… در ایران بقایای کوره‌های سفال پزی و آجر پزی در شوش و سیلک کاشان که تاریخ آن‌ها به هزاره چهارم پیش از میلاد می‌رسد پیدا شده است.

آجر درآثار قبل از ایلام، بیشتر در «تپه آکروپل» کشف شده است. در بلندترین نقطه این تپه در اوائل قرن حاضر میلادی کاوشگران فرانسوی با استفاده از آجرها و مصالح قدیمی یک قلعه مستحکم برای سکونت و استقرار هیئت خود ساخته‌اند. (قلعه فرانسوی‌ها) ساختمان اصلی «زیگورات» چغازنبیل که از خشت خام و رویه آجری بنا شده؛ در اصل پنج طبقه بوده که در طول زمان خراب شده است؛ و در کاوشها فقط سه طبقه باقی‌مانده آن، از زیر خاک بیرون آمده و سپس مرمت و بازسازی گردیده است. در معبد چغازنبیل نیز به آجرهایی برمی‌خوریم که به عنوان کتیبه به دیوار نصب شده‌اند مصالح این بنا از خشت خام و آجر پخته معمولی است. آجرها را در نمای ساختمان و خشت‌ها را در داخل بنا بکار گرفته‌اند.

مادها سده هفتم پیش از میلاد نخستین پادشاهی خود را پس از ایلامی‌ها را در این سرزمین بنیان نهادند. معماری مادها شامل دو بخش می‌باشد

معماری صخره‌ای

معماری معمولی

معماری معمولی

در محل‌هایی همچون تپه نوشیجان ملایر- تپه هگمتانه – باباخان- گودین تپه و … قرار دارد. بطور کلی صنعت آجر پزی در دوران پیش از هخامنشی در ایران تکامل یافت و در دوره هخامنشی علاوه بر خشت، انواع آجر از جمله آجرهای لعابی در ساختمان‌ها به کار می‌رفت؛ که طراحی و قالب ریزی آنها، استادی و مهارت معماران و سازندگان این دوره را نشان می‌دهد. آجرهایی که در ساختمان پاسارگاد و پرسپولیس و شوش به کار رفته صرف نظر از تنوع، از نظر دقت در ترکیب مصالح اولیه و مقاومت در برابر حوادث به قدری جالب هستند که پس از چندین قرن سالم باقی مانده‌اند.

در دوران هخامنشی پخت آجرهای لعاب دار منقوش و برجسته بسیار معمول بود؛ که برای تزیین کاخ‌ها استفاده شده است. از شوش و تخت جمشید کاشی‌های لعاب دار بسیاری بدست آمده است. استفاده از آجر در ایران باستان خصوصاً در دوران ساسانیان و در دوران پیش از اسلام رواج زیادی داشته است. می‌توان از کاربرد آجر در بناهای عظیمی مانند طاق کسری و پلهای دختر نام برد. در دوران ساسانی از تلفیق سنگ و آجر برای اسکلت سازی بناها و در مواردی در نماسازی استفاده شده است