ورود هوش مصنوعی به سیاست خارجی
چنین تغییر شکلی دنیای کسب وکار و روابط ژئوپلیتیکی را متحول خواهد کرد. هوش مصنوعی به عنوان ابزاری جدید که هنوز بسیاری از وجوه آن ناشناخته است به هر حوزه ای که ورود کند می تواند حساسیت هایی را برانگیزد و نگرانی های را ایجاد کند اما شاید حساس ترین حوزه ای که بیم آن می رود مضرات هوش مصنوعی در آن بیش از مزایایش باشد عرصه سیاست است.
یکی از این حوزه های جدید عرصه سیاست خارجی و روابط بین الملل است؛ هوش مصنوعی با قابلیت تحلیل کلان داده ها و پیشبینی رویدادها و تحولات در حال تبدیل شدن به یک تغییر دهنده جدی صحنه بازی در روابط بین الملل است. در نتیجه برخی کشورهای پیشرو در زمینه هوش مصنوعی به استفاده گسترده از این فناوری نوظهور در جهت تحلیل و تصمیم گیری در عرصه سیاست خارجی روی آورده اند. بخش امور امنیت خارجی در وزارت امور خارجه چین یکی از پیشروترین نهادهای وزارت خارجه در جهان است که از سیستم های هوش مصنوعی برای تحلیل و تصمیم گیری در مورد مسائل پیش روی خود استفاده می کند؛ به عنوان مثال این نهاد در فرایند تصمیم گیری برای سرمایه گذاری خارجی در رابطه با طرح ابتکاری «یک کمربند – یک جاده» با ریسک بالای سیاسی اقتصادی و زیست محیطی از هوش مصنوعی استفاده کرده است.
ایالات متحده آمریکا نیز دیگر کشور پیشتاز در این حوزه است و آنگونه که استنلی مک کریستال ژنرال چهار ستاره بازنشسته ارتش ایالات متحده و بنیان گذار و مدیر عامل شرکت Rhombus Power می گوید مؤسسات تحقیقاتی این کشور با کمک هوش مصنوعی حمله روسیه به اوکراین را پیش بینی کرده بودند؛ وی در شرح این فرایند می گوید: «در حالیکه جهان در اواخر سال ۲۰۲۱ در این سردرگمی و ابهام به سر می برد که آیا تهدیدات پوتین برای حمله به اوکراین تنها یک بلوف سیاسی برای گرفتن امتیازات بیشتر از کیف و غرب است یا او واقعاً قصد دارد برای اولین بار پس از جنگ جهانی دوم یک جنگ زمینی تمام عیار برای ترسیم مجدد مرزهای اروپا را آغاز کند هیچ کس به نتیجه قطعی و درستی نرسید؛ اما متخصصان پلتفرم ما در سیلیکون ولی چهار ماه قبل از حمله روسیه به این نتیجه رسیده بودند که پوتین حمله خواهد کرد!»
این ژنرال بازنشسته توضیح می دهد که ماشین های مؤسسه Rhombus Power با تکیه بر هوش مصنوعی و غربال کردن مقادیر غیرقابل تصوری از داده های آنلاین و ماهواره ای اطلاعات مربوط به تحرکات نظامی روسیه را جمع آوری کردند ورودی هایی همچون تحول در سایت های موشکی و نقشه های حرارتی فعالیت های نظامی این کشور را به طور مجازی بازسازی کردند؛ همه جزئیات و داده ها از جمله سیستم های تسلیحاتی که در سال ۲۰۲۱ به مناطق مرزی منتقل شدند الگوی مخارج افسران روسی که نشان می داد آنها قصد ندارند به این زودی ها به پادگان ها یا خانه هایشان بازگردند و مواردی از این دست با دقت رصد و تحلیل گردید. در نتیجه در اواخر اکتبر ۲۰۲۱ ماشین های ما به ما گفتند که جنگ در راه است!
در دهه اخیر دستگاه سیاست خارجی اغلب کشورها از اینترنت به عنوان ابزاری در جهت تقویت دیپلماسی عمومی و یا به چالش کشیدن قوانین بین المللی بهره برده اند. با این حال ابتکارهایی همچون استفاده از رسانه های اجتماعی برای دیپلماسی عمومی تنها بخش کوچکی از فعالیت های نهادهای فعال در سیاست خارجی را پوشش می دهد. لذا با توجه به حساسیت هایی که در زمینه استفاده از هوش مصنوعی در سیاست خارجی وجود دارد ابعاد مختلف این موضوع باید در سطوح مختلف بررسی شود:
- سیاست گذاری: عالی ترین سطح و نقش وزارت خارجه سیاست گذاری است. به همین منظور جهت استفاده از هوش مصنوعی در وزارت خارجه این موضوع باید توسط بالاترین مقامات بررسی و ابعاد مختلف هوش مصنوعی در روابط بین الملل و چگونگی استفاده از این فناوری جهت پیگیری و بیشینه سازی منافع کشور تحلیل شود. برای نمونه در بعد امنیت و اخلاق که با ملاحظاتی همراه است باید این خط قرمزها به خوبی تعریف شوند و نمی توان بدون انتخاب اهداف و تعیین مسیر از هوش مصنوعی بهره برد؛
- دیپلماسی عمومی: یکی از کارکردهای اصلی دیپلماسی ارتباط است. کشورها با دولت ها ملت ها سازمان های غیردولتی و رسانه های سایر کشورها صحبت می کنند تا دیدگاه های خود را بیان کنند و یا ارزش ها و علایق خود را ترویج کنند. به همین منظور افزایش آگاهی درباره پیامدهای هوش مصنوعی در روابط بین الملل باید به عنوان بخش جدیدی از فعالیت های ارتباطی در نظر گرفته شود. این امر باید در زمینه امور و کشورها با اولویتی انجام شود که تغییر در آن ها تاثیر زیادی خواهد داشت؛
- اقدامات از طریق سازمان های بین المللی و معاهدات: جاده طولانی هماهنگی بین المللی برای سیاست هوش مصنوعی در گروه های رسمی و غیررسمی از متخصصین چندجانبه و در سطوح پایین تر سازمان های معاهدات شروع شده است که ممکن است یک روز به تنظیم هنجار و حتی ایجاد قوانین بین المللی کمک کند. البته در کوتاه مدت دستیابی به توافق بعید است اما ماهیت برخی تهدیدهای مرتبط با هوش مصنوعی آن قدر شدید هستند که نیازمند اقدامات بین المللی هماهنگ و تعیین مجازات هایی برای نقض هنجارهای جامعه بین الملل هستند.
کاربرد هوش مصنوعی در حوزه سیاست و روابط بین الملل و پیامدهای آن بر معادلات قدرت امنیت ثبات حاکمیت تروریسم و… از جمله حوزه هایی است که کمتر بدان پرداخته شده است. از همین رو پژوهش حاضر درصدد بود تا کارکردها و پیامدهای هوش مصنوعی در روابط بین الملل و سیاست خارجی را از ابعاد مختلف بررسی کند. استفاده از هوش مصنوعی در سیاست خارجی از ابعاد مختلفی همچون سیاستگذاری دیپلماسی عمومی و اقدامات از طریق سازمان های بین المللی و معاهدات قابل بررسی است. برای جلوگیری از اثرات مخرب هوش مصنوعی در این حوزه بایستی خط قرمزها در استفاده از هوش مصنوعی تدوین شده و به منظور استفاده اخلاقی از این علم و کنترل تسلیحات به وجود آمده گام هایی برداشته شود.
بر این اساس باید گفت در دنیایی که مرزها معنا و مفهوم خود را از دست داده اند و فناوری های نوین و کلان داده ها می توانند به تصمیم گیران سیاست خارجی کمک کنند تا آینده تحولات را با وضوح بی سابقه ای ببیند و پیش بینی کنند و تصمیمات خود را بر مبنای اطلاعات بی شمار و دقیق بگیرند سازمان دهی مجدد فرآیندهای سنتی که طی قرون گذشته حول محور انسان ها شکل گرفته یکی از الزامات کلیدی به منظور به روز رسانی دستگاههای سیاست خارجی و تقویت جایگاه تصمیم گیرندگان این عرصه است. سرعت تغییرات در حوزه هوش مصنوعی بسیار زیاد است؛ این امر مستلزم ایجاد ساختارهای کاری جدیدی است که امکان تغییر و بازنگری مداوم آنها وجود داشته باشد. در این راستا با توجه به تمایل و هدف گذاری جمهوری اسلامی ایران برای ایفای نقش رهبری در عرصه منطقه ای و اثرگذاری در عرصه جهانی رصد مداوم اقدامات و پیشرفت های سایر کشورها به ویژه کشورهای منطقه در زمینه هوش مصنوعی و فراهم کردن تمهیدات به منظور پیشتازی در این خیزش جدید فناورانه از جمله مسائلی است که باید هر چه سریعتر به اولویت کلیدی تصمیم گیران عرصه سیاست خارجی و دیپلماتهای کشور تبدیل شود.