برنامه هفتم و سیاست خارجی

در سیاست های کلی برنامه هفتم بندهای 21 و 22 به سیاست خارجی اختصاص دارد که عبارتند از:

بند 21 – فعالیت فعال در دیپلماسی رسمی و عمومی از طریق ارزش آفرینی، تحول انقلابی، ظرفیت سازی نیروی انسانی در دستگاه دیپلماسی و همکاری هدفمند و مؤثر سازمان ها و نهادهای مسئول در امور خارجی.

بند 22 – تقویت رویکرد اقتصاد محور در سیاست خارجی، روابط منطقه ای و جهانی و تقویت روابط اقتصادی با اولویت همسایگان.

در این زمینه سعی شده است کلیدواژه های مورد استفاده در بند 21 توصیف و توضیح داده شود.

ج: فعالیت فعال در دیپلماسی رسمی و عمومی

فعالیت به عنوان فعالیت های سازمان یافته و متنوع در زمینه های مختلف از جمله سیاست تعریف می شود که با میل به ایجاد تغییر و ابتکار در راه بهبود وضعیت موجود وضعیت مطلوب در جامعه شکل می گیرد. دیپلماسی رسمی و عمومی فعال می تواند به این معنا باشد که فعالیت ها و اقدامات دستگاه دیپلماسی و حوزه سیاست خارجی جمهوری اسلامی باید مبتنی بر ابتکار و تحول باشد.

فعل معمولاً در مقابل واکنش ارائه می شود که حالت مفعول است. وقتی یک کشور موضعی اتخاذ می کند، کشور مقابل به صورت تدافعی و انفعالی واکنش نشان می دهد. اما فعالیت فعال به معنای رویکردی نوآورانه برای ارائه یک کلمه جدید، برای دستیابی به اهداف سیاست خارجی است.

فعالیت فعال تا حدودی با میزان استقلال دولت ها ارتباط مستقیم دارد و به میزانی که دولت ها مستقل باشند و به قدرت های بزرگتر وابسته نباشند، این توانایی را دارند که به عنوان یک بازیگر تأثیرگذار در منطقه و در سطح بین المللی عمل کنند. بر این اساس، به هر میزان که سیاست خارجی جمهوری اسلامی با ابتکارات و رویکردهای نوین برخاسته از استقلال کشور بکوشد منافع خود را تأمین کند، به عنوان یک بازیگر مؤثر شناخته خواهد شد. البته فعالیت فعال به معنای نفی واکنش نیست، بلکه واکنش منطقی به موقع به رویدادها نیز نوعی فعالیت فعال محسوب می شود. انفعال در مقابل دشمن و دلبستگی به آن نقطه مقابل اقدام فعال و نقطه منفی در سیاست خارجی کشور است. انفعال در عرصه سیاسی ناشی از عدم اعتماد به نفس و برخلاف اصل استقلال، قطعاً منافع ملت را تامین نخواهد کرد.

رویکرد ایران در مقابله با تروریسم که در خارج از مرزهای این کشور اتفاق افتاد و منجر به شکست داعش شد، نمونه ای از اقدام فعال و ابتکار عمل در روابط خارجی برای دستیابی به اهداف نظامی و سیاسی است. رهبر انقلاب در این زمینه می فرمایند:

وی ادامه داد: امروز در حوزه سیاست خارجی بسیار فعال هستیم و مردم می توانند این فعالیت و فعالیت را ببینند، رهبری بسیاری از مسائل جهانی در دست جمهوری اسلامی ایران است، به ویژه در مسائل منطقه، این یک پدیده نادر است و این ابتکار مقامات جمهوری اسلامی ایران است، اینطور نیست که نشسته باشند و منتظر باشند که دیگران چیزی بگویند و در مخالفت یا موافقت هم حرفی بزنند؛ نه، اقدام و ابتکار می کنند. (داده ها 6/9/2018)

کنشگری فعال در دیپلماسی عمومی همچنین می تواند به این معنا باشد که دولت به یک بازیگر فعال در رسانه ها، دانشگاه ها و سایر عواملی تبدیل می شود که ابزار دیپلماسی عمومی و غیررسمی هستند. موضع گیری فعال در قبال موضوعاتی مانند وضعیت زنان، حقوق بشر و آزادی و پرهیز از انفعال در این مقوله ها نمونه ای از کنشگری فعال در دیپلماسی عمومی است. رهبر انقلاب در این زمینه می فرمایند:

“چرا زنان و فعالان حقوق بشر طوری صحبت می کنند که گویی ما می خواهیم با نظرات غربی ها آشنا شویم؟ آنها اشتباه می کنند. آنها باید نظرات خود را به ما نزدیک کنند. آنها باید دیدگاه های غلط و مطلق خود را در مورد مسئله زنان اصلاح کنند.” حقوق بشر، آزادی، دموکراسی و مقابله با دیدگاه های اسلامی، به این معنا نیست که عده ای در این زمینه منفی نگر باشند.» (داده ها 1376/2/17)

مزیت فرهنگی ایران به عنوان یک کشور اسلامی با تمدن غنی نیز می تواند با معرفی «ایران امروز» به فعالیت فعال در عرصه دیپلماسی عمومی به ویژه در خصوص کشورهای دارای خویشاوندی فرهنگی، مذهبی و تاریخی منجر شود. این کنشگری در عرصه جهانی نیز برای مقابله با «اسلام هراسی» و «شیعه هراس» با معرفی مظاهر اسلام ناب محمدی قابل تجلی است.

اگر دولت بخواهد در دیپلماسی رسمی و عمومی نقش فعال داشته باشد، به نیروی کار انقلابی اسلامی نیاز دارد. رهبر انقلاب در ادامه بند 21 برنامه هفتم، تحقق این هدف را با ایجاد تحول انقلابی و ارزشمند و ظرفیت‌سازی نیروی انسانی در نظام دیپلماسی مدنظر دارند. این اهمیت در جذب و آموزش نیروی انسانی باید در دستور کار نهادهای ذیربط قرار گیرد.

رهبر معظم انقلاب در رهنمودهای خود استفاده از نیروهای جوان را یک ضرورت مسلم دانستند و در عین حال استفاده از تجربیات نیروهای مجرب را نیز توصیه کردند.

«جوانان در واقع بازیگران، محرک‌ها و محرک‌های اصلی هستند، بنابراین حضور آنها ضروری است، هم در نهادهای دولتی و هم در نهادهای قانونگذاری ضروری است. [هم] در بخش های مختلف مورد نیاز است. این تجدید که گفتیم برای کشور یک ضرورت قطعی است. اما این بدان معنا نیست که افراد باتجربه، کارکشته، باتجربه و ماهر فاصله را رها کنند. نه، ترکیب این دو ترکیب خوبی است.”

آخرین نکته در بند 21 سند برنامه هفتم، تاکید رهبر انقلاب بر همکاری معنادار و موثر سازمان ها و نهادهای مسئول در امور خارجی است که متذکر می شوند نهادهای مرتبط با روابط خارجی باید با آن همکاری کنند. یکدیگر به صورت هماهنگ از سوی دیگر، عدم هماهنگی بین دستگاه‌های دولتی و ناهماهنگی بین دستگاه‌های دولتی و غیردولتی منجر به ناکارآمدی روابط خارجی می‌شود. وزارتخانه ها و مؤسسات دولتی و غیردولتی کشور به میزانی که برای پیگیری فعالیت های منطقه ای و بین المللی خود هماهنگ و تفاهم داشته باشند، نقش مؤثری در تحقق اهداف سیاست خارجی خواهند داشت. بی شک التزام به اجرای مفاد اسناد عالی سیاست خارجی مصوب شورای امنیت ملی و اجرا شده توسط مقام معظم رهبری می تواند موجب هماهنگی بیشتر نهادهای مرتبط با روابط خارجی شود.

6565