تنبلی چشم کودکان یکی از شایع‌ترین مشکلات و اختلالات بینایی در کودکان است. این مشکل بیشتر در سنین ۴ تا ۷ سالگی خود را نشان‌داده و گاهی حتی تا سنین بالاتر نیز نشانه‌ای ندارد. این مشکل با علاقه روزافزون کودکان به استفاده از موبایل و کامپیوتر بسیار بیشتر شده‌است. بنابراین والدین وظیفه دارند با آگاهی کامل از این بیماری برای درمان زودهنگام و جلوگیری از عوارض بعدی اقدام کنند.
اگر فرزند شما در بینایی خود مشکل پیدا کرده‌است و یا باید برای معاینه‌ی چشمان او به دکتر مراجعه کنید، می‌توانید از و یا نوبت بگیرید. برای دریافت نوبت از دکتر چشم پزشک و یا متخصص کودکان می‌توانید به سایت ما مراجعه کنید و با وارد کردن تخصص چشم‌پزشکی و یا تخصص اطفال در شیراز از بهترین دکتر متخصص چشم در شیراز اولین نوبت ممکن را دریافت کنید.
تنبلی چشم کودکان یا آمبلیوپیا چیست؟
این اختلال معمولاً در یک چشم دیده‌می‌شود و عمدتا دید افراد با چشم دیگرشان است. به دلیل اختلال دید چشم تنبل، در آینده دیگر عیوب انکساری (دوربینی، نزدیک بینی، یا آستیگماتیسم)، انحراف چشم (لوچی یا استرابیسم) یا عدم شفافیت مسیر بینایی (ناشی از عواملی نظیر آب مروارید، کدورت قرنیه، یا افتادگی پلک) هم اغلب رخ می‌دهد. واضح نبودن تصویر در چشم بیمار و واضح‌تر بودن تصویری که فرد از چشم سالم دریافت می‌کند باعث می‌شود تا مغز بین دو چشم، چشم سالم را برای دیدن انتخاب کند؛ بنابراین تمام دیدش را از چشم سالم تامین می‌کند.
در واقع این اختلال مسیر ارسال تصویر از چشم بیمار به مغز را مسدود یا اصطلاحاً دید چشم بیمار را «خاموش» کند. در نتیجه از چشم معیوب استفاده نمی‌شود یا کمتر استفاده می‌شود و همین دلیل بروز تنبلی چشم به‌مرور زمان شدیدتر می‌شود، چرا که استفاده همیشگی از چشم سالم باعث قوی‌تر شدن آن خواهد‌شد.
علائم تنبلی چشم کودکان
تنبلی چشم بیماری است که بسیار خاموش می‌تواند فرزند شما را درگیر کند. بنابراین بسیار اهمیت دارد که به رفتارهای جدیدی که نشان‌می‌دهد، دقت داشته‌باشید. این بیماری نشانه‌های خاموشی دارد که عبارتند از:
- چرخش سر هنگام دیدن تلویزیون
- تنگ کردن چشم‌ها برای دید بهتر
- مالیدن چشم‌ها یا خارش بی‌وقفه آن
- عدم توانایی در مهارت‌های حرکتی ظریف
- تاخیر و مشکل در خواندن
- قدرت تجزیه و تحلیل و ضعف در درس ریاضیات به‌دلیل عدم تمرکز
- عدم دقت
- مشکل داشتن با انجام بازی‌های ورزشی
علائم اولیه تنبلی چشم
حال چطور علائم تنبلی چشم در کودکان را تشخیص دهیم؟ بارزترین نشانه‌ها و علائم تنبلی چشم عبارتند از:
- انحراف چشم به سمت داخل یا بیرون
- عدم هماهنگی در کارکرد چشم‌ها
- دید عمقی ضعیف و تاری دید
- دوبینی یا بستن یکی از چشم‌ها
- نیاز به کج کردن سر برای بهتر دیدن
- نتایج غیرعادی در معاینات بینایی
مهم ترین نشانه های تنبلی چشم کودکان
همانطور که اشاره‌شد، بیشتر کودکانی که با تنبلی چشم سر‌‌و‌کله می‌زنند هیچ نشانه ظاهری خاصی ندارند و بیماری آنها در ظاهر قابل مشاهده نیست. به طور کلی تنبلی چشم در اثر تحریک نشدن اعصاب بین مغز و چشم ایجاد می‌شود. این شرایط موجب می‌شود تا مغز بیشتر یک چشم را تحریک کند و این موضوع سبب ضعیف شدن چشم دیگر خواهد‌شد.
معمولاً چشمی که در تنبلی چشم ضعیف می‌شود انحراف داشته و با مرور زمان شکل و ظاهر متفاوتی نسبت به چشم سالم پیدا می‌کند. در این مرحله گاهی تنها با نگاه کردن به چشم‌های کودک نیز می‌توان علائم تنبلی چشم کودک را مشاهده‌کرد. چون تنبلی چشم و انحراف قابل مشاهده است. از مهمترین نشانه‌های تنبلی چشم می‌توان به موارد زیر اشاره‌کرد:
- انحراف چشم در یک یا دو چشم
- عدم چرخش هماهنگ چشم‌ها
- عدم تشخیص عمق توسط فردانه‌های تنبلی چشم
علت تنبلی چشم کودکان
تنبلی چشم ممکن است بر اثر استفاده مداوم مغز از چشم سالم، بر قدرت و رشد بینایی فرد تاثیر بگذارد. بنابراین چشم بدون کار می‌تواند تار شده یا باعث بروز اختلالات دیگر شود.
در بسیاری از موارد، تنبلی چشم، علت موروثی و ژنتیکی دارد. از جمله دلایل عمده تنبلی چشم عبارتند از:
۱. عدم تعادل عضلات چشم
یکی از مهمترین و شایع‌ترین عوامل ایجاد این بیماری، عدم تعادل ماهیچه‌هایی است که چشم‌ها روی آن قرار دارند. که عدم تعادل ماهیچه منجر به معکوس یا ضربدری شدن چشم‌ها شده و باعث اختلال در همکاری میان آنها می شود.
۲. اختلاف در وضوح تصویر بین چشم ها
اختلاف بسیار زیاد در وضوح تصاویر تشخیص داده شده توسط چشم‌ها که بیشتر مواقع به دلیل دوربینی است. ولی گاهی به دلیل انحنای سطح ناهموار چشم بوده، می تواند باعث به وجود آمدن تنبلی چشم شود.
۳. وجود اشکال در یک چشم
وجود یک ناحیه کدر در چشم یا همان آب مروارید، مانع از دیدن با وضوح کامل در آن چشم می‌شود. اگر این مشکل در اوایل تولد نوزاد وجود داشته باشد باید در سریع ترین زمان ممکن درمان شود. زیرا در صورت عدم درمان باعث افت بینایی دائمی می‌شود که از شدیدترین انواع تنبلی چشم است.
معمولا هر چه سن کودک کمتر باشد عبارتی درمان را زود تر شروع کنیم، اثربخشی درمان بیشتر خواهد‌بود. پس از ۸ سالگی، احتمال بهبود بینایی و درمان آن به طور قابل توجهی کاهش‌می‌یابد. ولی ناامید نشوید زیرا درمان هنوز هم می‌تواند موثر باشد. در حال حاضر نتایج درمان موفق تنبلی چشم در کودکان هنوز در نوجوانان تا حدود ۱۷ سالگی نیز دیده‌می‌شود.
شایع ترین دلایل بروز اختلال تنبلی چشم
هر علتی که باعث تاری چشم کودک یا باعث از بین رفتن بینایی او شود، می‌تواند دلیلی برای ایجاد تنبلی چشم باشد. دلایل شایع تنبلی چشم عبارتند از:
- اختلاف در وضوح تصویر بین چشم ها
- عدم تعادل عضلات چشم
- تولد زودرس کودکان
- داشتن وزن کم هنگام تولد
- سوابق خانوادگی در بیماری های چشمی
- عدم رشد کافی و مناسب
- ناتوانی در رشد
عوامل موثر بر بروز تنبلی چشم
گاهی اختلال در بینایی موجب تنبلی چشم می‌شود. به طور معمول، مغز از سیگنال‌های عصبی که از هر دو چشم دریافت می‌کند برای دیدن استفاده می‌کند.
اما اگر در یکی از چشم‌ها اختلال و ضعف بینایی اتفاق بیفتد، ممکن است مغز از آن چشم صرف نظر کند و سیگنال‌های اطراف آن را خاموش کند و فقط به چشم سالم‌تر اتکا کند.
این عوامل می‌توانند منجر به تنبلی چشم و بیماری‌های دیگر شوند:
- عوامل محیطی مانند سبک زندگی نادرست
- مشکلات مادر در بارداری
- رژیم غذایی مادر در بارداری و شیردهی
- استفاده از برخی داروها
- عوامل وراثتی و سابقه ابتلای خانوادگی
- زایمان زودرس و عوامل موثر بر آن
- روش تربیتی غلط
- بی‌توجهی به رفتارهای کودک
- بیماری‌های زمینه‌ای
- و بسیاری موارد دیگر.
این لیست بی‌پایان است و هر عاملی می‌تواند بر بروز تنبلی چشم در کودکان موثر باشد.
راه های تشخیص تنبلی چشم چیست؟
در بسیاری از موارد والدین نمی‌توانند تنبلی چشم را در کودک خود تشخیص دهند. چرا که اغلب بچه‌ها معمولاً به دیدن با یک چشم عادت می‌کنند و مشکلی در این باره گزارش نمی‌دهند. به‌همین دلیل پروتکل‌های بهداشتی والدین را ملزم می‌کنند تا قبل از فرستادن فرزندشان به مدرسه ابتدا او را به مراکز بینایی سنجی ببرند یا آزمایش‌های بینایی را در طرح‌هایی که در خود مدارس اجرا می‌شوند انجام دهند. به این ترتیب می‌توانند از سلامت چشمان فرزند خود مطمئن شده و درصورت وجود هر نوع اختلال به‌موقع و سریع و در سنین کمتری به درمان آن بپردازند.
از جمله عواملی که می‌تواند به آگاهی شما در پی بردن به این مشکل کمک کند، عبارتند از:
- کودک هنگام نگاه کردن به چیزهای مختلف دائم چشم‌های خود را تنگ می‌کند و گویی باید دقت بیشتری به خرج دهد.
- برای بهتر دیدن محیط پیرامون دائماً سر خود را کج می‌کند.
- هنگام نگاه کردن به چیزهای مختلف، دست خود را روی یک چشم می‌گذارد و تلاش می‌کند تا تنها با چشم دیگر به محیط نگاه کند.
راه های درمان تنبلی چشم کودکان
درمان تنبلی چشم به سه عامل بستگی دارد:
- سنی که در آن تنبلی چشم به وجود آمده است.
- مدت‌زمانی که از ایجاد تنبلی چشم گذشته است.
- زمان شروع درمان تنبلی چشم کودک.
بعد از این که تشخیص قطعی این بیماری داده شد راه‌های مختلفی برای درمان وجود دارد:
- بستن چشم سالم
- استفاده از عینک
- عمل جراحی تنبلی چشم
- انجام تمرینات چشمی
- عینک اصلاحی
- وصله های چشم
- قطره چشم دارویی
- جراحی.
ویژن تراپی بهترین درمان تنبلی چشم است؟
برای درمان مشکل تنبلی چشم کودکان، راه‌های گوناگونی وجود دارد که یکی از اصلی‌ترین آنها «ویژن تراپی» است.
ویژن تراپی راهی برای درمان همزمان چشم و مغز است. این روش یکی از موثرترین و ابتدایی‌ترین راه‌های درمان بدون جراحی است که از آن برای درمان بسیاری از مشکلات بینایی از جمله موارد زیر استفاده می‌شود:
- تنبلی چشم کودکان و بزرگسالان
- انحراف چشم
- دوبینی
- رفع بسیاری از مشکلات خواندن و یادگیری
بسیاری از بیمارانی که دیگر از درمان بیماری خود ناامید شده‌اند و از سن درمانشان گذشته است می‌توانند با استفاده از این روش تا حدی به درمان بیماری خود بپردازند.
ویژن تراپی در حقیقت به تمرین‌هایی گفته‌می‌شود که هم در خانه و هم در کلینیک تحت نظر اپتومتریست انجام می‌شود. در این روش از تجهیزات و ابزارهای مختلف مثل لنزهای اصلاحی، بوردهای تمرینی و برنامه‌های کامپیوتری استفاده می‌شود. تمرکز ویژن تراپی روی مهارت‌های حرکتی چشم و هماهنگی دو چشم برای تحلیل بهتر ورودی‌های بصری است. در نتیجه چشم ها ورودی را دریافت می‌کنند و به تحلیل آن می‌پردازند.
مسلما استفاده از عینک و لنزهای مخصوص، می‌تواند کمک بسیاری به بهبود وضوح دید کند، اما در کنار استفاده از چنین تجهیزاتی، می‌توانید تمرین‌های مخصوصی را نیز انجام دهید تا چشم‌های کودکتان تقویت و درمان شود. از جمله این تمرین‌های ویژن تراپی عبارتند از:
- استفاده از نرم‌افزار سایکلاپس
- تمرکز به نزدیک و دور
- خواندن، نوشتن، پازل
- استفاده از برنامه‌های کامپیوتری
- قانون ۲۰-۲۰-۲۰
علاوه بر این، اگر دچار اختلال یادگیری و مطالعه هستید، ویژن تراپی می‌تواند روش موثری برای حل مشکل شما باشد. این روش از درمان به شکل مشخص سراغ مشکلاتی می‌رود که بر خواندن، یادگیری و تحصیل تاثیر دارند.