روایتی از طرح ترافیک تهران در دوران قاجار

پس از احداث «میدان توپخانه» جدید در «میدان قلعه سلطنتی»، توپ و توپخانه، میدان قلعه را به آن مکان منتقل کرده و حوضی هشت ضلعی در مرکز میدان قلعه برپا کرده است. در اطراف آن یک مسیر سنگفرش درست کردند و قسمت های دیگری از میدان را به فضای سبز اختصاص دادند. آنها همچنین باغ ها را با ستون های سنگی و نرده های چوبی احاطه کردند. یک سال بعد برای جلوگیری از عبور چهارپایان از میدان، خندق شرقی را پر کردند و خیابانی از توپخانه جدید تا دهانه بازار در آن ساختند. در انتهای آن دروازه ای در خارج از شهر ساخته شد و بدین ترتیب راه وحش بره از محدوده میدان ارگ قطع شد.

محمد حسن خان اعتمادالسلطنه در این باره نوشته است: «و مقرر شد که کالاهایی که حمل می‌کنند سالم باشد، در سمت شرقی قلعه همایون دروازه‌ای از صحرا برای شهر و خندق شرقی قرار دادند. شهر در سطح زمین انباشته شد و خیابانی عریض در مقابل بازار باز شد.» این همان خیابان ناصریه آن زمان یا خیابان نصیر خسروی فعلی است.

177 سال پیش در زمان صدارت میرزا تقی خان امیرکبیر تمام سفرهای تهران ثبت شد. همزمان با سفر ناصرالدین شاه به قم، دولت دستور داد که ورود و خروج از دروازه های تهران منوط به اخذ مجوز شود و آن را «بیلیت دروازه» نامید. با دریافت بلیط، نام مسافر، دلیل سفر، مقصد و مبدا نیز درخواست و ثبت شد. این کار برای حفظ امنیت سیاسی انجام شد. از زمان ناصری ها این شهر موضوع اصلی حکومت بوده و ورود و خروج گندم نیز به صورت روزانه ثبت شده است. حتی سندی با اسامی افرادی که از دروازه های مختلف تهران رفت و آمد می کردند ضبط شده بود. تهران در آن زمان دارای 12 دروازه بود که درهای «حضرت عبدالعظیم»، «غار»، «خانی آباد»، «گمرک»، «قزوین»، «باغشا»، «یوسف آباد»، «دولت»، «حکومت» شمیران، دوشان تپه، دولاب و خراسان.

عبور واگن ها در خیابان های تهران در آن زمان نیاز به زیرساخت ها داشت، به همین دلیل دستور سنگفرش خیابان ها را دادند. کوروش سعدفندیان در کتاب «آغاز تهران» نوشته است: «در سال 1267 هجری قمری برای اولین بار خیابان های تهران سنگفرش شد، از کوچه های «ارگ» شروع شد، «علت آن همگنی واگن بود».

روزنامه «توافق پیشگیرانه» در شماره 36 آن زمان نوشت: که قبلاً قرار نبود همه داشته باشند. در آن زمان مقرر شد که هرکس می تواند ارابه ای سوار کند و سوار بر آن شود، مزرعه خادمان دولت در برابر اشراف، در مسافرت ها یا محوطه همایون باشد. در این راستا به مردم اجازه دادند و این واگن ها در کارخانه درهای جمعه نزدیک سازندگان «میرالممالک» ساخته می شود.

و همین روزنامه در سی و هشتمین شماره خود می نویسد: «چون در این ایام تصمیم بر آن است که روز به روز بر تعداد ارابه ها در تهران افزوده شود و عبور ارابه ها روان و خوب باشد، لذا مقرر شد که کوچه های قلعه سلطنتی سنگفرش می شود.به طوری که هم از اسب و هم درشکه عبور کرد و هم پیاده استراحت کرد.وسط کوچه ها را برای عبور کالسکه سنگفرش می کنند و کناره های کوچه ها کمی بلند شده است. تا عابران پیاده مانند پیاده رو عبور کنند و با سنگ های مرتفع بزرگ فرش شده و روی این کوچه ها کار می شود. این روزها ساخته شده است.”

رویه‌های قرارداد در شماره 39 نوشت: روزنامه‌های قبلی در مورد ریکشا نوشته بودند، یعنی ریکشا سواری در بین مردم رایج است و این قاعده باید در دولت علیه ایران گسترش یابد و مردم راحت‌تر در منطقه حرکت کنند. کشور، جاده ها و خیابان ها، باز هم بنا به قضاوت منشی های دولت علیه آنها، خویشاوند خاقان «معیرالملک» در قرقانای مبارک کارخانه ارابه سازی راه اندازی کرد تا تعداد ارابه ها را به دست آورد. آن‌ها را می‌توانست بسازد و بپردازد، و هرکسی می‌توانست آن‌ها را بسازد.» او از بازرگانان، بازرگانان و دیگران می‌خواهد، از دولت اجازه می‌گیرد تا به کارخانه مذکور بازگردد، و هر طرح و نوع دیگری. او می خواهد که به زودی برای او ساخته شود.»

می گویند اولین ارابه ها قبل از انتقال معیرالملک در اصفهان ساخته شد. کالسکه ها، طبق قرارداد پیشگیرانه روزنامه، کیفیت خوبی داشتند و حتی بهتر از واگن های ساخت فرنگ بودند.

در حال حاضر بسیاری از خیابان های تهران از جمله پیاده راه خیابان لاهزار، سی تیر، بخشی از میدان حسن آباد و بازار تهران برای زیبایی بیشتر و تقلیدی از کشور همسایه مان ترکیه آسفالت شده اند که ظاهر خوبی هم دارد اما عابران پیاده نیستند. خیلی از این خوشحالم، یا به خاطر این که پاهایشان به این تکه ها گیر می کند و پدر چکمه هایشان می افتد، یا وقتی باران و برف می بارد، سنگ های شل آب به چکمه ها و زانوهایشان می ریزند.

انتهای پیام