ايرانيان از ديرباز در بين جهانيان از جنگاوران بي‌باک و جهانگشايان چيره‌دست شناخته شده‌اند و از اين رو برخورداري از ابزارهاي جنگي مناسب براي آنان را بيش از ديگران ضروري مي کرد.منابع موجود از جمله شاهنامه فردوسي، اختراع بسياري از اشياء از آن جمله نرم‌کردن آهن و ساخت ابزار جنگي را به جمشيد نسبت مي دهند، ولي آنچه مسلم است استفاده از جنگ‌افزار با تاريخ انسان همراه بوده است.در ايران سابقه صنعت چاقوسازي را در زمانهايي بايد جستجو کرد که داشتن سلاحي سرد از ضروريات زندگي هر فرد به شمار مي‌رفت.
با ورود سلاح گرم به بازار بتدريج حمل و استفاده از سلاح سرد منسوخ شد و صنعت شمشيرسازي نيز رو به افول گذاشت و در زمان حاضر در حد چاقوسازي و ساخت اشياء برنده مورد نياز روزمره زندگي به حيات خود ادامه مي‌دهد و در اين ميان يکي از شهرهايي که صنعت چاقوسازي و ساخت اشياء برنده را حفظ کرده و بيشترين شهرت و معروفيت را در ايران دارد، شهر زنجان است البته در كرمان نيز در شهر راين موجود مي باشد كه تاريخچه اي به قدمت زنجان دارد .
نعمت چاقوسازي در زنجان بطور قطع ماحصل عواملي چون موقعيت جغرافيايي و نقش زنجان در جنگهاي مختلف تاريخي قبل و بعد از اسلام، موقعيت استان نسبت به استانهاي همجوار، قرار گرفتن بر سرراه تمدنهاي شرقي، غربي و نزديکي به فلات مرکزي، وجود و فراهم بودن مواد اوليه و معادن غني آهن و مس مي‌باشد.
در بررسي‌هاي به عمل آمده و با توجه به شواهد و مدارک به دست آمده تعيين تاريخ دقيق و مشخص پيرامون زمان شروع اين صنعت در استان كرمان مقدور نمي‌باشد. قديمي‌ترين چاقوي به دست آمده از مجموعه‌ي مردان نمکي در معدن نمک چهرآباد ‘ روستاي حمزه‌لو ‘ متعلق به هيجده قرن پيش مي‌باشد، اين چاقو داراي دسته‌اي از شاخ بز و طول آن 11 سانتي‌متر است که با استفاده از دو ميخ پرچ به تيغه‌اي متصل گرديده که طول تيغه 5/8 سانتي‌متر اندازه‌گيري شده است.
قلاف اين چاقو از جنس چرم و با بندي از جنس چرم به لباس وي متصل بوده است، طول غلاف 5/15 سانتي‌متر مي‌باشد، در عرض آن شکافي تعبيه شده که احتمالاً وسيله‌اي شبيه گوش‌پاک‌کن يا نوعي سنجاق در آن جاسازي شده است.
چاقوي مزبور را مي توان به عنوان اولين و قديمي‌ترين سند موثق به دست آمده در خصوص صنعت چاقوسازي زنجان نام برد.
در دوره‌ي صفويه استاداني چون عبدالغفار سکاک در زمينه چاقوسازي زنجان نقش مهمي در رونق اين صنعت مهم داشته اند.
اين صنعت تا دوره‌ي قاجاريه، يعني تا سفر ناصرالدين شاه به فرانسه به همين سبک ادامه داشت و معروفترين آنها چاقوهاي کرند و يا چاقوهاي ساخت حسن ( حسن نام استاد زنجاني از استادان آن دوره مي‌باشد ) بوده است.
از حدود قرن 10 هجري قمري شهر زنجان يکي از مراکز مهم صنعتي بوده است که در آن کارگاههاي مختلف اسلحه‌سازي داير و چاقوسازي نيز يکي از صنايع جنبي آن، محسوب مي‌شد.
با کشف مجموعه‌ي منحصر به فرد مردان نمکي، پيشينه‌ي تاريخي اين صنعت در زنجان از هيجده قرن پيش به طور قطع مشخص است و از جمله مدارک موثق ديگر از سازمان اسناد ملي کشور مي‌توان به مکاتبات معمول شده و يک برگ صورتجلسه چاقوسازان که در تاريخ 1323 شمسي انجام يافته اشاره کرد، در اين سند ذي‌قيمت اسامي و امضاء 31 نفر از چاقوسازان زنجاني قيد شده است.
از آنجايي که صنعت چاقوسازي استان زنجان از قديم الايام به صورت دستي بوده و مي‌باشد، استادکاران ابزار کار مورد نياز شامل مته‌هاي کماني، گيره‌هاي دستي و سوهان را خود، تهيه مي‌کردند و هم‌اکنون نيز با گذشت زمان و پيشرفت تکنيک و صنعت ابزار کار چاقوسازان چندان تغييري نکرده است.
چاقوها با توجه به سليقه، ذوق و نيز هنر نمايي استادکاران و به منظور بازاريابي و جلب رضايت متقاضيان، در ابعاد متفاوت تهيه و به بازار عرضه مي شوند که بعضا جنبه‌ي نمايشي و موزه‌اي نيز دارند.
اين توليدات عموما جنبه کاربردي و مصرفي دارند که با در نظر گرفتن نوع کاربرد آنها اين چاقو ها را مي توان به چاقوي ضامن دار معمولي، ضامن‌دار مغزي، ضامن دار فشاري، متري يا قلم‌تراش، انواع کاردهاي شکاري و صحرايي، کاردهاي آشپزخانه، انواع قمه، چاقوهاي قصابي، سلاخي، قصابي، باغباني و پيوندزني، انواع ساتور و کارد کباب پزي، تقسيم کرد که اين ساخته ها در انواع و اقسام مختلف و اندازه‌هاي گوناگون با تزئينات متعدد ساخته مي‌شوند.
استادکاران معمولا در يک نوع خاص از توليدات تبحر بيشتر دارند و ساخته‌هاي خود را در آن زمينه جهت فروش توليد، و به بازار عرضه مي‌کنند و بدان سبب نيز به معروفيت مي رسند. صنعتگران محصولات خود را بعضا بر اساس سفارشات قبلي توليد و پس از اين که تعداد آن به حدود 10 تا 15 عدد برسد، جهت فروش به فرشگاه‌هاي مربوطه عرضه مي کنند، قيمت گذاري محصولات با توجه به توافق‌هاي حاصله بين سازنده و فروشنده انجام مي گيرد، استادکاران 50 درصد قيمت فروش را هزينه مواد اوليه و مابقي قيمت فروش را حق‌الزحمه‌ي خود برآورد مي‌کنند.
محصولات عموما به صورت خرده فروشي در اختيار مشتريان قرار مي‌گيرد، در اين بين بيشترين خريد را افراد غيربومي و مسافران که در فصل خاصي از سال به خصوص تابستان به شهر زنجان مسافرت مي کنند تشکيل مي‌دهند و کارد آشپزخانه و چاقوي جيبي بالاترين ميزان توليد و فروش را به خود اختصاص مي دهند و قلم‌تراش از کمترين ميزان فروش و توليد برخوردار است.
فروش توليدات به صورت عمده، معمولا از طريق چند فرشگاه خاص و يا شرکت تعاوني انجام پذيرفته و نواحي اطراف و شهرستان‌ها و استانهاي ديگر کشور فرستاده مي‌شود.
با بررسي‌هاي به عمل آمده صنعت چاقوسازي در زنجان تنها توسط مردان انجام مي گيرد و مشارکت زنان در اين امر کم‌رنگ و نامحسوس مي‌باشد.
معمولا در يک کارگاه چاقوسازي تعداد سه نفر مشغول به کار مي‌باشند، صنعتگر اصلي به عنوان استادکار و دو نفر ديگر نيز شاگرد و کارآموز مي‌باشند.
حرفه چاقوسازي درزنجان تقريبا حالت موروثي و خانوادگي دارد اين صنعت به عنوان يک هنر درآمدزا معمولا از پدر به فرزند و يا به برادر رسيد، و اين روند همچنان نيز ادامه دارد.
در زمان حاضر بيش از 500 کارگاه چاقوسازي در شهر زنجان فعال است که بطور متوسط تعداد 2 تا 4 نفر در هر يک از اين کارگاهها مشغول به کار مي‌باشند از اين تعداد تنها 224 مورد داراي مجوز است و نيز تنها 120 نفر نيز در اتحاديه چاقوسازان عضو هستند.
به گزارش خبرگزاری فارس از زنجان، صنایع دستی استان زنجان از اصالت و قدمت بسیار زیادی برخوردار است که این امر بیانگر فرهنگ غنی ساکنان این منطقه در دوران‌های مختلف است.
صنایع دستی به آن رشته از صنایع اطلاق می‌شود، که همه یا قسمتی از مراحل ساخت فرآورده‌های آن با دست انجام گرفته و در چهار چوب فرهنگ و بینش‌های فلسفی و ذوق و هنر انسان‌های هر منطقه با توجه به میراث‌های قومی آنان ساخته و پرداخته می‌شود.
در تعریفی دیگر صنایع دستی به مجموعه‌ای از هنر صنعت اطلاق می‌شود که با استفاده از مواد اولیه بومی و انجام قسمتی از مراحل اساسی تولید، به کمک دست و ابزار دستی موجب تهیه و ساخت محصولات می‌شود که در هر واحد آن، ذوق هنری و خلاقیت فکری صنعتگر و سازنده به نحوی تجلی یافته و همین عامل وجه تمایز اصلی این‌گونه محصولات از استفاده از طرح‌های اصیل و بومی در ساخت صنایع‌دستی، کاربرد رنگ‌های سنتی و استفاده از مواد اولیه بومی از جمله ویژگی‌های فرهنگی صنعت و هنر سنتی استان زنجان به شمار می‌رود.
چاقو سازی زنجان دنیای تازه‌ای از اسرار هنرهای اصیل و بومی
یکی از شهرهایی که صنعت چاقوسازی و ساخت اشیاء برنده را حفظ کرده و بیشترین شهرت و معروفیت را در ایران دارد، شهر زنجان است.
صنعت چاقوسازی در زنجان به طور قطع ماحصل عواملی چون موقعیت جغرافیایی و نقش زنجان در جنگ‌های مختلف تاریخی -قبل از اسلام و بعد از اسلام- موقعیت سوق‌الجیشی استان نسبت به استان‌های همجوار، قرار گرفتن بر سر تمدن‌های شرقی، غربی و نزدیکی به فلات مرکزی، فراهم بودن مواد اولیه و معادن غنی آهن و مس و دیگر فلزات ارزشمند است.
ساخت چاقو در استان زنجان با توجه به کشف چاقو در قلعه تپه ابهر و تپه مردان نمکی، پیشینه بسیار زیادی دارد که نمایش این چاقوها در موزه‌های استان گواه بر این ادعا است.استان زنجان از جمله نقاط معدودی است که ساخت چاقو با روش‌های سنتی در آن به صورت گسترده رواج دارد.
وجود کارگاه‌های متعدد چاقوسازی و فروشگاه‌های فروش چاقو در زنجان چشم هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند و معمولا هیچ گردشگری بدون خرید چاقوی زنجان صنعت سنتی شهر را ترک نمی‌کند.
بازدید از کارگاه‌های ساخت چاقو توسط گردشگران و مسافران به منظور آشنایی با شیوه ساخت چاقوسازی در استان زنجان، دنیای تازه‌ای از اسرار هنرهای سنتی اصیل و بومی به روی آنها می‌گشاید.