فهرست بلندبالای سدهایی که نباید ساخته می‌شد؛ کاش چم‌شیر آبگیری نشود

سد شمشیر ساخته شده و آماده برداشت آب است، اما نظر بسیاری از کارشناسان و فعالان حوزه محیط زیست و آب این است که اگر این سد برداشته شود، سطح تماس آب با لایه های نمکی منطقه افزایش می یابد. انباشت آن فاضلاب ته مخزن باعث افزایش شوری آب رودخانه زهرا می شود و به کشاورزی و اکوسیستم منطقه آسیب می رساند. عقل سلیم حکم می کند که حتی اگر احتمال کمی در این زمینه وجود داشته باشد، مبادله صورت نگیرد یا حداقل برای مطالعه بیشتر، تبادل به تعویق بیفتد.

دلیل رایج آبگیری سدهایی با عیب های زیاد این بود که هزینه زیادی دارند و نباید بی نتیجه بمانند. این استدلال ساختگی که به “مغالطه هزینه غرق شده” معروف است، با توجه به حکمت ضرب المثل کاملاً اشتباه است. در مورد سد جمشیر، جدای از اظهارات کارشناسان مرکز تحقیقات شورا، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، دکتر حسین آخانی، استاد زیست شناسی دانشگاه تهران، محمد درویش، کارشناس ارشد منابع طبیعی ، و دیگران. پژوهشگران، بازدیدهای میدانی نیز حاکی از وجود لایه های نمکی گسترده در منطقه است. یکی از این بازدیدهای میدانی چند روز پیش توسط اعضا انجام شدانجمن دیده بان دشت سبز خوزستانپایان وی در گزارش خود از جمله اشاره کرد: در نزدیکی محل اتصال رودخانه بابامونیر (یکی از شاخه های اصلی رودخانه زهرا) به رودخانه زهرا، توده عظیمی از نمک محلول دیده می شود. این منطقه با لایه های رسوبی و مواد معدنی تبخیر شده با درجه حلالیت بالا پوشیده شده است. این منطقه بسیار بکر با پوشش گیاهی منحصر به فرد است. تکه های سفال در گوشه و کنار نشان می دهد که این منطقه دارای میراث فرهنگی است که جای توجه دارد و باید مورد کاوش قرار گیرد.

سدهای زیادی در ایران ساخته شده و بسیاری از آنها اگر ساخته و یا زهکشی نمی شدند بهتر بود. در زیر به اختصار به چند مورد از این موارد اشاره می کنم:

* سدهایی که باعث شوری آب شیرین یا تجمع خطرناک فاضلاب در کف مخزن سد شده اند مانند سد گتوند و سد کوثر.

* سدهایی که در پشت خود آب جمع نمی کنند مانند سد شیرک در خراسان شمالی یا سد میجی (قاب کویر) در مازندران.

* سدهایی که تا نصف مقدار مورد انتظار پر نشده اند مانند سد کرخه و سد بانزده خرداد.

* سدهایی که عمر مفیدشان به پایان رسیده اما شبکه آبیاری آنها هنوز تکمیل نشده است مانند سد دیز.

* سدهایی که زمین های کشاورزی آنها در پایین دست پس از ساخت به نصف کاهش یافته است، مانند سد عیدگوموش در مزرعه.

* سدهایی که ده ها روستا را زیر آب گرفت، چندین روستا را محاصره کرد و هزاران نفر را آواره کرد، مانند سد کارون سی.

* سدهایی که حتی به گفته مدیران سابق در وزارت نیرو نباید ساخته می شد (و به نظر آنها باید چندین سد کوچکتر ساخته می شد) مانند سد کرخه.

* سدهایی که باعث رانش زمین و خسارت به روستاها یا جاده ها می شوند مانند سد کارون سی، سد السیابیشه، سد کلبوش.

* سدهایی که مساحت وسیعی از جنگل های با ارزش را از بین بردند، مانند سد شفرود گیلان و سد گلاورد مازندران.

* سدها، محوطه‌های باستانی، سنگ‌های قیمتی، پل‌های تاریخی و میراث معنوی ناملموس مانند تمام سدهای کارون به‌ویژه سد کارون سی، کاروان‌های پر آب گرفت.

* سدهایی که سیلاب ها را درنوردیده و خسارات شدید و مرگباری به بار آوردند، مانند سد دشت در استان گلستان، سد آمند در شهر حارث و ده ها سد دیگر که در سیل سال های 2018 و 2019 فوران کردند. صدها سد کوچک (به نام سدها) ”) همچنین خسارت های مالی، جانی و زیست محیطی از جمله سدهای دره امامزاده در شمال غرب تهران در سیل مرداد 1401 به بار آورد.

طرفداران استخراج آب از سد شمشیر به “مطالعات زیست محیطی” دقیقی اشاره می کنند که ظاهراً توسط چندین استاد دانشگاه انجام شده است. اما یادآور می شوم که تمام سدهای فوق و بسیاری از سدهای تخریب شده یا معیوب دیگر که در اینجا فرصت بررسی آنها را ندارم حاوی چنین ضمیمه هایی هستند که با واقعیت های عینی مغایرت دارند یا مملو از اطلاعات اضافی یا نامربوط و گیج کننده هستند. (برای فشرده سازی کتاب ارزیابی زیست محیطی!). سد شمشیر می تواند کشور را از مجموعه بلایای فوق نجات دهد. شوری آب رودخانه زهرا که طبیعتاً کم و بیش شور است به دلیل افزایش تماس سطح آب با لایه های نمکی؛ آسیب به زمین های کشاورزی و اختلال در سیستم بهره برداری طولانی مدت آب در امتداد رودخانه؛ تخریب جنگل و نخلستان با ارزش در حاشیه رودخانه در این منطقه خشک؛ رانش زمین به دلیل سست شدن شدید لایه های زمین و زلزله در منطقه؛ مکان های تاریخی که به طور کامل شناخته نشده اند، غرق می شوند. علاوه بر این، احتمالاً شمشیر اولین سدی خواهد بود که دریاچه آن روی بستر ده یا دوازده چاه نفت قرار می‌گیرد که علاوه بر خطر روغن‌گیری آب، حدود ۱۱ میلیارد دلار از درآمد احتمالی نفت را از دست خواهد داد. ! همچنین بسیار بعید است که بتواند حجم عظیم آب مورد انتظار (دو میلیارد و سیصد میلیون متر مکعب) را با توجه به میزان کم بارش و همچنین افزایش تبخیر در خود جای دهد. مانند برنامه های انتقال آب و سدسازی. از جمله طرح انتقال آب «چشمه شش پیر» به شیراز و احداث سد بزرگ پارسی بر روی رودخانه فهلان یکی از سرشاخه های اصلی زهرا رود در حال اجراست.

* فعال محیط زیست

4747